قصاص؛ نمونه ای از عدالت در احکام اسلامی در مقابل یهود و مسیحیت

به گزارش واحد خبری کانون شیفتگان حضرت قائم (عج) به نقل از حوزه ، استاد محسن قرائتی در ادامه سلسله مباحث تفسیری خود با موضوع تفسیر قطره ای به بیان آموزه های آیه 178 سوره بقره پرداخته است.

* آيه               

يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمْ الْقِصَاصُ فِى الْقَتْلَى‏ الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالْأُنْثى‏ بِالْأُنْثى‏ فَمَنْ عُفِىَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَىْ‏ءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَآءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسَنٍ ذَ لِكَ تَخْفِيفٌ مِّنْ رَّبِّكُمْ وَرَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَى‏ بَعْدَ ذَ لِكَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِيمٌ‏

* ترجمه                      

اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! (قانون) قصاص در مورد كشتگان، بر شما (چنین) مقرّر گردیده است: آزاد در برابر آزاد و برده در برابر برده و زن در برابر زن، پس اگر كسى از ناحیه برادر (دینى) خود (یعنى صاحب خون و ولىّ مقتول) مورد عفو قرار گیرد. (یا قصاص او به خون‏بهاتبدیل شود) باید شیوه‏اى پسندیده پیش گیرد و به نیكى (دیه را به ولى مقتول) بپردازد، این حكم تخفیف و رحمتى است از ناحیه پروردگارتان، پس براى كسى كه بعد از این (از حكم خدا) تجاوز كند، عذاب درناكى دارد.

* نکته ها                     

«قصاص» از ریشه «قصّ» به معناى پیگیرى است؛ لذا به داستان دنباله‏دار و پى در پى «قصّه» مى‏گویند. پیگیرى قتل تا مجازات قاتل را «قصاص» گویند.

در هر اجتماعى گاه و بیگاه قتلى صورت مى‏گیرد، یك دین جامع و كامل همانند اسلام، در قبال چنین حوادثى باید طرح و برنامه‏ى عادلانه و منطقى ارائه دهد كه بتواند جلوى ازدیاد و تكرار چنین حوادث و همچنین جلوى انتقام‏هاى نابجا و احیاناً سوءاستفاده‏ها را بگیرد تا قاتلان، جسور نشوند و خون مظلوم به هدر نرود.

در جاهلیّت قبل از اسلام، گاه به خاطر كشته شدن یك نفر، قبیله‏اى به خاك و خون كشیده مى‏شد و جنگ‏هاى طولانى به راه مى‏افتاد. اسلام با طرحى كه در این آیه مطرح شده، هم حفاظت خون مردم و هم رضایت طرفین و رعایت حدود و اندازه را در نظر گرفته است. البتّه قانون قصاص، حكم الهى نیست كه قابل عفو و اغماض نباشد، بلكه حقّى است براى صاحبان خون كه مى‏توانند با گرفتن دیه و یا بدون آن، از حقّ خود صرف‏نظر كنند.

سؤال: چرا در قانون قصاص، جنسیّت مطرح است؟ اگر قاتل مرد و مقتول زن باشد، مرد را قصاص نمى‏كنند؟

پاسخ: قتل زن و مرد، از نظر الهى و انسانى و كیفر اخروى یكسان است، لكن در كیفر دنیوى فرق دارد و این به خاطر آن است كه معمولا مرد نان‏آور خانه و قتل او سبب ضربه اقتصادى به خانواده است و قانون براساس نوع است، نه موارد نادر كه ممكن است زنى نان‏آور باشد.

* پيام ها                      

1- براى تحقّق احكام دینى، حكومت دینى لازم است. اجراى قانون قصاص بدون قدرت و حكومت، امكان ندارد. «یا ایّها الّذین آمنوا...»

2- در قانون قصاص، اصول تساوى و عدالت مورد توجّه است. «الحُرّ بالحُرّ و العبد بالعبد و الاُنثى بالاُنثى...»

3- قاطعیّت و عطوفت در كنار هم لازم است. «فمن عفى له من اخیه» گویا اولیاى مقتول، برادر قاتل هستند و قاتل، از مرز اسلام و اخوت بیرون نمى‏رود.

4- حقوق اسلامى، آمیخته با اخلاق اسلامى است. «كتب علیكم القصاص... فمن عفى»

5 - اسلام، نه مانند یهود تنها راه را قصاص مى‏داند و نه همچون مسیحیّت بهترین راه را عفو مى‏شناسد، بلكه راه هاى مختلفى مثل قصاص، خون‏بها و عفو را مطرح مى‏كند. «كتب علیكم القصاص... فمن عفى»

6- جواز عفو قاتل و تبدیل قصاص به گرفتن خون‏بها، براى تربیت شماست. «تخفیف من ربّكم»

7- تجاوز از حدود الهى و سوءاستفاده از آن ممنوع است. «فمن اعتدى‏ علیه... فله عذاب الیم»

8 - اگر در قانونى تخفیف قرار دادید، جلو سوء استفاده‏ها را بگیرید. «ذلك تخفیف... فمن اعتدى»