آثار مخرب ربا را از زبان قرآن بشنویم

  به گزارش واحد خبری کانون شیفتگان حضرت قائم (عج) به نقل از حوزه ، استاد محسن قرائتی در ادامه سلسله مباحث تفسیری خود با موضوع تفسیر قطره ای به بیان آموزه های آیه 275 سوره بقره پرداخته است.

* آيه               

الَّذينَ يَأْکُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلاَّ کَما يَقُومُ الَّذي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهي‏ فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَي اللَّهِ وَ مَنْ عادَ فَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فيها خالِدُونَ

* ترجمه                      

كسانى كه ربا مى ‏خورند، (در قیامت از قبرها) بر نمى ‏خیزند مگر همانند برخاستن كسى كه بر اثر تماس شیطان، آشفته و دیوانه شده است. (نمى ‏تواند تعادل خود را حفظ كند، گاهى زمین مى‏ خورد و گاهى بر مى ‏خیزد.) این (آسیب) بدان سبب است كه گفتند: داد و ستد نیز مانند ربا است. در حالى كه خداوند خرید و فروش را حلال و ربا را حرام كرده است. پس هركس كه موعظه ‏اى از پروردگارش به او رسید و (از رباخوارى) خوددارى كرد، آنچه در گذشته (از طریق ربا بدست آورده) مال اوست، و كار او به خدا واگذار مى ‏شود. امّا كسانى كه (دوباره به رباخوارى) بازگردند، آنان اهل آتش خواهند بود و در آن جاودانه مى ‏مانند.

* نکته ها                     

«ربا»، در لغت به معناى زیادى و افزایش است و در شریعت اسلام به معناى زیاده گرفتن در وام یا بیع است. مورد ربا، یا پول است یا جنس. گاهى پول را قرض مى ‏دهد و بیش از آنچه داده باز پس مى‏ گیرد، كه این رباى در وام است و گاهى جنسى را مى ‏دهد و مقدار بیشترى از همان جنس را تحویل مى‏ گیرد، كه این نیز در مواردى ربا مى ‏شود.

رباخوار، به كسى تشبیه شده كه شیطان او را خبط كرده است. «خَبط» به معناى افتادن و برخاستن و عدم تعادل به هنگام حركت است.

رباخوار در قیامت همچون دیوانگان محشور مى ‏شود؛ چراكه در دنیا روش او باعث بهم خوردن تعادل جامعه گردیده است. ثروت پرستى، چشم عقلش را كور كرده و با عمل خود چنان اختلافات طبقاتى و كینه را بر مى ‏انگیزد كه فقر و كینه سبب انفجار شده و اصل مالكیّت را نیز متزلزل مى ‏كند. براى این افراد، گویا ربا اصل و خرید و فروش فرع است، فلذا مى ‏گویند: بیع و معامله هم مثل رباست و تفاوتى ندارند.

انتقاد از رباخوارى، ربا گرفتن و ربا دادن، از ابتداى اسلام مطرح بوده است. در سوره روم كه در مكّه نازل شده است، مى ‏فرماید: «و ما اوتیتم من ربا لیربوا فى اموال النّاس فلایربوا عند اللّه» [روم، 39] یعنى آنچه به قصد ربا مى ‏دهید تا براى شما در اموال مردم بیفزاید، بدانید كه نزد خداوند افزون نمى ‏شود. سپس در سوره ‏ى آل‏عمران با فرمان «لاتأكلوا الرّبا» [آل عمران، 130] از آن نهى گردیده و بیشترین انتقاد از رباخوارى در همین آیات آمده است. ضمناً آیه «وأخذهم الرّبا وقد نُهوا عنه» [نساء، 161] ، یادآور مى ‏شود كه در مذهب یهود نیز «ربا» حرام بوده، همچنان كه این حرمت در تورات ذكر شده است. (تورات، سِفر خروج، فصل 23 جمله 25 و سِفر لاویان، فصل 25)

آیات مربوط به ربا، به دنبال آیات انفاق آمد، تا دو جهت خیر و شر را كه توسط مال و ثروت پدید مى ‏آید مطرح كند. انفاق یعنى دادن بلاعوض و ربا یعنى گرفتن بلاعوض. هر آثار خوبى كه انفاق دارد، مقابلش آثار سوئى است كه ربا در جامعه پدید مى ‏آورد. به همین جهت قرآن مى‏فرماید: «یمحق اللّه الرّبا و یُربِى الصّدقات» خداوند ثروت بدست آمده از ربا را نابود، ولى صدقات را افزایش مى ‏دهد.

تهدیدهایى كه در قرآن براى اخذ ربا و پذیرش حاكمیّت طاغوت آمده، براى قتل، ظلم، شرب خمر، قمار و زنا نیامده است. [تفسیر المیزان، ذیل آیه] حرمت ربا نزد تمام فرق اسلامى، قطعى و از گناهان كبیره است.

وقتى به امام صادق علیه السلام خبر دادند كه فلانى رباخوار است، فرمود: اگر قدرت مى ‏داشتم گردنش را مى‏ زدم. [وسائل، ج‏12، ص‏429] همچنان كه حضرت على علیه السلام وقتى با رباخوارى مواجه شد، از او خواست توبه كند، وقتى توبه كرد او را رها نمود و به دنبال آن فرمود: رباخوار را باید از عمل خود توبه دهند، همچنان كه از شرك توبه مى ‏دهند.

از امام باقر علیه السلام نقل شده است كه فرمود: خبیث ‏ترین درآمدها، رباخوارى است. [كافى، ج‏5، ص‏147] و رسول خدا صلى الله علیه وآله فرموده‏ اند: هرگاه خداوند اراده‏ ى هلاك قریه ‏اى را داشته باشد، رباخوارى در آن قریه ظاهر مى ‏شود. [كنز العمّال، ج‏4، ص‏104] و خداوند، فرد رباخوار، وكیل، شاهد و كاتب ربا را لعنت نموده است. [وسائل، ج‏12، ص‏430] در حدیث مى ‏خوانیم: رباخواران، در قیامت همچون دیوانگان محشور مى‏شوند. [تفسیر درالمنثور، ج‏2، ص‏102]

امام صادق علیه السلام علّت تكرار آیات ربا را آماده سازى ثروتمندان براى كار خیر و صدقات مى ‏داند و مى ‏فرماید: چون از یكسو «ربا» حرام است و از طرف دیگر كنز و انباشتن ثروت به صورت راكد نیز حرام است، پس چاره ‏اى براى ثروتمندان جز انفاق و یا كارهاى تولیدى مفید باقى نمى ‏ماند. [وسائل، ج‏12، ص‏423] همچنان كه درباره ‏ى علّت تحریم ربا گفته ‏اند: رباخوارى مانع جریان پول در مسیر تولید و كارهاى عام المنفعه است و به جاى تلاش و فكر و بازو، فقط از سود پول بهره‏ گیرى مى ‏شود، لذا ربا تحریم شده است.

از امام صادق علیه السلام روایت شده است كه فرمودند: «لو كان الرّبا حلالا لترك الناس التجارات» اگر ربا حلال بود، مردم كسب و كار را رها مى ‏كردند. [وسائل، ج‏12، ص‏424] و از امام رضا علیه السلام نیز روایت شده است كه فرمودند: اگر ربا شیوع پیدا كند راه قرض دادن بسته مى ‏شود. [الحیاة، ج‏4، ص‏334] ضمناً چون احتمال در دام ربا افتادن در امور اقتصادى زیاد است، در حدیث مى ‏خوانیم: «من اتّجر بغیر فقه فقد ارتطم فى‏الربا» [نهج ‏البلاغه، قصار 447] هركس بدون دانش و آگاهى از مسائل تجارى وارد تجارت شود، گرفتار ربا مى ‏شود.

* آثار ربا:

گرفتن پول اضافى، بدون انجام كارى مفید و یا مشاركت در تولید، نوعى ظلم و اجحاف است كه موجب پیدایش دشمنى و قساوت مى ‏شود. ربا دهنده به جهت بدهى ‏هاى تصاعدى، گاهى ورشكست و مجبور به قبول انواع ذلّت ‏ها و اسارت ‏ها مى ‏شود. [تفسیر مراغى، ذیل آیه] ربا، تعادل جامعه را بهم زده و موجب تقسیم جامعه به دو قطب مستكبر و مستضعف مى‏شود. [تفسیر المیزان]

با توجّه به این آثار تخریبى، نه تنها در شریعت اسلام، بلكه در تمام ادیان آسمانى ربا تحریم شده است. امّا برخى به بهانه‏ هایى مى ‏خواهند ربا را توجیه كنند و به دنبال راه فرار هستند. كلاه شرعى ساختن، همانند حیله یهود براى گرفتن ماهى در روز شنبه كه در آیات قبل ماجراى آن بیان شد، نوعى بازى بیش نیست و قرآن از این گونه بازى ‏ها انتقاد كرده است.

ربا، آثار تخریبى خود را دارد؛ هرچند كه جوامع انسانى آن را در سیستم اقتصادى خود پذیرفته باشند. علّت پیشرفت جوامع غربى، توجّه به علم و صنعت است، نه اینكه رباخوارى موجب ترقّى آنها شده باشد.

* پيام ها                      

1- رباخواران، از تعادل روحى و روانى برخوردار نیستند و جامعه را نیز از تعادل اقتصادى خارج مى‏ سازند. «كما یقوم الذى یتخبّطه الشیطان»

2- تشبیه بیع حلال به رباى حرام، نشانه‏ ى عدم تعادل فكرى آنان است. «یتخبّطه الشیطان... بانّهم قالوا انّما البیع مثل الربا»

3- شیطان، قدرت تصرف بر درون انسان را دارد. «یتخبّطه الشیطان من المَس»

4- توجیه گناه، راه را براى انجام گناه باز مى‏كند. «انّماالبیع مثل الربا»

5 - تا قبل از ابلاغ تكیف، مسئولیّتى نیست. «فمن جائه موعظة من ربّه»

6- احكام الهى، در جهت پند و تربیت مردم است. «جائه موعظة من ربّه»

7- قانون امروز، شامل گذشته افراد نمى ‏شود. «فله ما سَلف»

8 - از گناه ناآگاهان اغماض مى ‏شود، ولى از آگاهانِ مغرض و مُصرّ هرگز. «ومَن عاد فاولئك اصحاب النّار»