روایت «ارشاد» شیخ مفید از مهدویت و امام زمان(عج)

یکی از مهمترین عوامل آشنا کردن مردم با مهدویت و مسئله انتظار و انگیزه بخشی به آنها برای زمینه سازی ظهور، منابع معتبری است که توسط علمای بنام و بعد از مجاهدت های پرشمار علمی به رشته تحریر درآمده است.

از این رو، در سلسله مطالبی کتاب های مهم این عرصه که می تواند مخاطبان را برای آشنایی بیشتر با امام عصر(عج) کمک کند، مرور می شود:

«الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد»

اَلْإرْشاد فی مَعْرفة حُجَجِ الله عَلَی الْعِباد (تألیف: ۴۱۱ق) معروف به «الارشاد» کتابی کلامی و تاریخی به زبان عربی درباره تاریخ اهل بیت(ع)، نوشته شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ق) از متکلمان و فقهای برجسته شیعه است. این کتاب در دو بخش تشکیل شده که بخش اعظم آن به شرح حال و ذکر فضایل امیرالمومنین امام علی(ع) و شرح زندگانی امام حسین(ع) و واقعه کربلا اختصاص دارد. به دلیل اهمیت و جایگاه این کتاب و نویسنده آن، پژوهش‌های فراوانی درباره آن صورت گرفته است.

شیخ مفید از بزرگان فقهای شیعه در سده های چهارم و پنجم هجری است. وی در سال 336 هـ.ق. در روستایی به نام عُکبرا دیده به جهان گشود.

پدرش او را به بغداد برد تا علم بیاموز و پس از مدتی به محضر بزرگانی چون: شیخ صدوق، محمد بن جنید اسکافی، ابو علی صولی، ابوغالب رازی، ابن قولویه قمی و… راه یافت و از آنان بهره گرفت و با استعداد و هوش فوق العاده ای که داشت، خیلی زود به مقام های عالی علمی نائل شد.

در کرخ بغداد، کرسی درسی پایه گذاری کرد و شاگردانی چون: سید مرتضی علم الهدی، سیدرضی، نجاشی، شیخ طوسی، ابن حمزه, و… را پرورش داد که بعدها هر یک از ناموران بزرگ جهان اسلام و مایه فخر تشیّع شدند.

وی در کلام، فقه و جدل بسیار زبردست بود و با پیروان همه مذاهب با جلالت و عظمت مناظره می کرد. شیخ مفید در سال 413 هـ . ق. در بغداد, دیده از جهان فروبست.

از وی آثار ارزشمندی به جای مانده که نجاشی 78 اثر نام می برد. شمار زیادی از آثار شیخ در باب معارف اسلامی و امامت است. از جمله نوشته های ارزشمند وی, کتاب الارشاد فی معرفة حجج اللّه علی العباد است.

جایگاه کتاب

کتاب «الإرشاد» از معتبرترین منابع روایی شیعه درباره تاریخ ائمه(ع) به شمار می‌آید و بسیاری از منابع مهم شیعه که به زندگانی ائمه(ع) پرداخته‌اند، این کتاب را مستند خود قرار داده‌اند. این کتاب از مصادر «بحارالانوار بوده» و بهترین مرجع برای دستیابی به منابع اولیه شیعه درباره زندگانی و فضایل ائمه(ع) است.

آقا بزرگ تهرانی در «الذریعة الی تصانیف الشیعة» درباره کتاب می‌نویسد: «این کتاب درباره زندگانی دوازده امام(ع) است. بعد از شیخ مفید هر کس در این باره کتابی نگاشته، این کتاب را مستند خود قرار داده است».

این اثر در دو جزء تنظیم شده: جزء اول به حیات امیرالمومنین امام علی(ع) اختصاص دارد و جزء دوّم به زندگانی دیگر ائمه(ع).

ارشاد شیخ مفید 12 باب دارد که باب دوازدهم آن شامل: حضرت مهدی(عج)، تاریخ میلاد و دلائل امامت و بخشی از اخبار و غیبت و آئین او در هنگام ظهور و مدت دولت الهیه او، معجزات و خوارق عادات حضرت ولی عصر(عج)، علائم و مدت ایام ظهور و بیانی از سیرت و طریقه فرمانروائی و برخی از اموری که در هنگام دولت او پیدا می شود.

در این بخش، پس از بیان نام، کنیه و ولادت حضرت مهدی(عج)، به دلائل عقلی بر وجود امام معصوم(ع) اشاره می شود، سپس سخنان پیامبر(ص) درباره غیبت و قیام حضرت(عج) که از سوی شیعه و سنی، پذیرفته شده اند و احادیث امامان معصوم(ع) آورده می شود.

سپس مولف با بهره گیری از آیات قرآن و روایات پیشوایان دین، ویژگی های حضرت مهدی(عج) را بر می شمارد و از بشارت پیامبر(ص) به ظهور حضرت حجت(عج) در آخر الزمان یاد می کند.

مطالب اساسی این بخش عبارتند از: ادله عقلی و نقلی بر امامت امام عصر(عج)؛ روایاتی که درباره حضرت مهدی(عج) رسیده است؛ اشخاصی که به فیض ملاقات و زیارت حضرت(عج) نائل آمده اند؛ برخی کرامات و معجزات حضرت(عج) در عصر غیبت، نشانه های ظهور و حوادثی که پیش از ظهور رخ خواهد داد؛ سال، روز و محل قیام؛ چگونگی گردآوری سپاه و مأموریت آنان؛ مسیر حرکت؛ مدت امامت و حکومت؛ جریاناتی که در آن روزگار رخ می دهد؛ وضعیت زمین و مردم در آن عصر.

همچنین است، ویژگی های جمال، شمایل، شیوه رفتار سیره اخلاقی و عملی حضرت مهدی(عج) به گونه بسیار محققانه، براساس منابع متقن و دیدگاه های مستدل عقلی و نقلی.

این کتاب بارها ترجمه، شرح و تلخیص شده است.

ترجمه‌ها

تصویر شرح و ترجمه کتاب توسط محمدباقر ساعدی خراسانی

این کتاب نخستین بار به دستور شاه سلیمان صفوی توسط محمد مسیح کاشانی معروف به ملا مسیحا با عنوان «التحفة السلیمانیة» به فارسی ترجمه شده است.

الارشاد توسط دکتر هوارد به انگلیسی ترجمه شده و در لندن به چاپ رسیده است.

کتاب الارشاد توسط محمدباقر بهبودی و محمدباقر ساعدی خراسانی تصحیح و ترجمه شده است. یکی از ترجمه‌های این کتاب توسط سیدهاشم رسولی محلاتی صورت گرفته است.