شیوه جالب یک معلم برای جذب مخاطب

به گزارش واحد خبری کانون شیتگان حضرت قائم (عج) به نقل از تسنیم ، کتاب «تمثیلات» از جمله آثار منتشر شده نشر معارف است که در آن گزیده‌ای از سخنرانی‌های آیت‌الله حائری شیرازی ارائه شده است. محمدحسین فاضل در یادداشتی نگاهی انداخته است به برخی از ویژگی‌های این اثر:

فضائل و رذائل اخلاقی، گناه‌شناسی، نگرش توحیدی به جهان، مرگ، توبه، سیر و سلوک، رزق، آرزوها و تعلقات، خداشناسی، حق و باطل، ایمان و کفر، انسان‌شناسی و ... مفاهیم عمیقی هستند که برای تبیین و تشریح آن کتاب‌های زیادی نوشته شده است. اما اکثر این آثار مخاطب خود را اهل فن و کارشناسان امر تعیین کرده‌اند. شاید گزاف نباشد اگر ادعا کنیم کمتر اثری را امروزه می‌توان یافت که این مفاهیم عمیق را با زبانی ساده و همه فهم به مخاطب عام ارائه کند و او را پای صحبت از این امور بنشاند. کتابی که از کیفیت مطلب نکاهد و در عین حال، روشی را انتخاب کند که برقراری ارتباط مخاطب عام با آن امکان‌پذیر باشد.

از گذشته به کارگیری روش‌هایی چون «تمثیل» از سوی بزرگان برای تسهیل این امر وجود داشته است؛ مانند «مثنوی» که به تأسی و با الهام از زبان تمثیلی کلام وحی شکل گرفته است. تمثیل، توصیف یک امر است زیر پوشش امری دیگر. یک نوع آرایه ادبی که پیشینه تاریخی طولانی دارد. استفاده از این آرایه در متن، در ذهن مخاطبان به بهترین شکل ممکن جای می‌گیرد؛ به همین خاطر سخنرانان، معلمان و مربیان از تمثیل بسیار بهره می‌جویند.

مرحوم آیت‌الله شیرازی یکی از سرآمدان به کارگیری فن تمثیل در عصر حاضر بود. وی در میان سخنرانی‌های خود مفاهیم عمیق اخلاقی، تربیتی، اعتقادی و ... را با ذکر مثال‌های گوناگون بیان می‌کرد و با استفاده از این روش، عمق مطلب را برای مخاطب خود به تصویر می‌کشید، نکات مبهم و دشوار را روشن می‌ساخت و پیام و نکته‌ای مهم را با ساده‌ترین شیوه در دسترس عموم قرار می‌داد. گویی پیام اشیاء را می‌فهمید و زبان آن‌ها را می‌دانست. به این نمونه توجه کنید:

«خطر علم و قدرت در مسیر خطا

سرعت وسیله نقلیه و مسیر اشتباه: کسی که سوار سریع‌ترین و پرقدرت‌ترین ماشین شود و راه را اشتباه برود، اگر یک ساعت خطا برود، 200 یا 300 کیلومتر خطا رفته است؛ اما یک دوچرخه‌سوار اگر اشتباه کند، در یک ساعت پنج یا شش کیلومتر اشتباه می‌رود. هواپیما اگر یک ساعت اشتباه برود، پس از یک ساعت چقدر اشتباه رفته است؟ 700 یا هزار کیلومتر! هر چه علم و قدرت انسان بیشتر شود، اگر خطا کند و در مسیر انحرافی باشد، خطای او شدیدتر خواهد بود.»

آیت‌الله حائری شیرازی خود درباره تأثیر به کارگیری تمثیل معتقد بود: «تمثیل یعنی درک نطق اشیاء، همه اشیاء ناطق‌اند همه چیز پیام دارد. اساس تمثیل این است که انسان نطق و پیام اشیاء را متوجه شود زبان تمثیل، زبانی است گویا، شیوا و رسا. مثال، اگر مناسب باشد و با دقت و هوشیاری به کار گرفته شود، عمق مطلب را مجسم می‌کند، تاریکی‌های آن را می‌زداید، تطبیق می‌دهد و نکات مبهم و دشوار آن را روشن و آسان می‌سازد... اگر مفاهیم دینی را با هنر تمثیل عرضه کنیم، اسلام با اقتدار بیشتری در عالم مطرح می‌شود و بیانات ائمه ع بهتر درک می‌شود»      .     

با توجه به تأثیر این نوع گفتار بر مخاطب، حجت‌الاسلام محمدرضا رنجبر، از کارشناسان علوم دینی، در دهه 70 با تلاشی ستودنی صدها تمثیل از مجموعه سخنرانی‌های آیت‌الله حائری شیرازی را از نوارهای کاست پیاده و پس از ویرایش در قالب کتابی تحت عنوان «تمثیلات» چاپ کرد. حال بعد از دو دهه وقفه دفتر حفظ و نشر آثار آن مرحوم دست به گسترش این کتاب زد و از مجموع 50 سال سخنرانی‌های این عالم ربانی، چندین هزار تمثیل که در سخنرانی‌هایش استفاده شده است، در قالب مجموعه‌ای بزرگ گردآوری کرده است و در دست تدوین دارد.

اساساً هدف تمثیل این است که مفاهیمی را که جزو معقولات است- یعنی با حواس پنجگانه درک نمی‌شود- محسوس کند. در این صورت پیچیدگی آن را می‌کاهد و سنگینی آن محتوا را سبک‌تر و قابل فهم‌تر می‌کند و در ذهن مخاطب می‌نشاند و او را به حرکت وا می‌دارد. همین خصوصیت که در این کتاب پررنگ‌تر است، باعث شده مخاطبان زیادی را شامل شود و همه گروه‌های سنی می‌توانند از این کتاب استفاده‌ کنند.

این کتاب می‌تواند به طلاب، خطبا، دبیران، اساتید دانشگاه، مربیان پرورشی و ... با توجه به رسالت و نوع فعالیتشان، به منظور انتقال مفاهیم به گروه‌های هدفشان کمک شایانی کند.  تاکنون سه جلد از این مجموعه توسط نشر معارف منتشر شده است: «اخلاقی - تربیتی» جلد 1 و 2 و «اعتقادی - علمی» جلد 1.

از آنجا که مجموعه حاضر از سخنرانی‌های آن مرحوم استخراج و کمترین تصرف در آن اعمال شده است؛ گویی خود آن مرحوم رودرروی مخاطب نشسته و با او سخن می‌گوید. شیرینی، شیوایی، و گویایی کلام ایشان عینا در این کتاب منعکس شده و به همین خاطر مخاطب به راحتی با آن ارتباط بر قرار می‌کند و تا آخر آن را یک نفس پیش می‌برد. در بخش‌هایی از این کتاب می‌خوانیم:

کمبودها، عامل حرکت هستند

جورچین: جورچین‌هایی برای بازی بچه‌ها ساخته‌اند که از پانزده قطعه تشکیل می‌شود؛ اما شانزده خانه دارد؛ یعنی یک خانة آن خالی است. به سبب خالی بودن همین یک خانه است که قطعة شمارة یک می‌تواند خود را از جایگاه یکم به آخرین جایگاه، یعنی خانه شانزدهم برساند. حال اگر این خانه خالی نبود، چه می‌شد؟ آیا جز این بود که قطعة شمارة یک برای همیشه در جایگاه یکم می‌ماند و هیچ حرکتی از خود نشان نمی‌داد؟

آنچه را که شما در زندگی‌تان به فقر و نداری تعبیر می‌کنید نیز دقیقا شبیه همان یک خانة خالی است که موجب حرکت، رشد و ارتقای انسان می‌شود.

***

ارتباط با اهل بیت(ع)؛ ضامن حیات معنوی انسان

رَحِم و بند ناف: بچه در رَحِم فقط به وسیله بند ناف با مادر ارتباط دارد. اگر این بند ناف قطع شود، بچه بلافاصله سِقط خواهد شد.

اهل بیت(ع) به منزله بند بین ما و خدا هستند. اگر ارتباط ما با اهل بیت(ع) لحظه‌ای قطع شود، سقط خواهیم شد و در صورت قطع این ارتباط، رابطه ما با خدا هم قطع خواهد شد.