برنامه‌ریزی جامع زندگی در نگاه امام رضا (ع)

 به گزارش واحد خبری کانون شیفتگان حضرت قائم (عج) به نقل از تسنیم ، یکی از مشکلات امروز جامعه ما که غالب مردم با آن دست و پنجه نرم می‌کنند افراط یا تفریط در کارهاست، زیاده‌روی یا کم‌کاری ما در انجام وظایف و مسئولیت‌هایمان، باعث خسران و پشیمانی‌مان خواهد شد. تلاش و کوشش در جهت نیل به اهداف بسیار نیکو و مورد تأیید است، اما آنچه در غالب کارها، عملی را کم ارزش و چه بسا بی‌ارزش جلوه می‌دهد؛ افراط یا تفریط در اعمال است. دین مبین اسلام که مکتبی انسان‌ساز است همواره بر تعادل و رسیدگی به همه امور توصیه داشته و ما را از کم کاری یا زیاده‌روی در کارها باز داشته است.

امام رضا (ع) در حدیثی ارزشمند و جامع دربارۀ زمان و عمر همه ما فرمودند: «إجتَهِدوا أن یَکونَ زَمانُکُم أربَعَ ساعاتٍ: ساعَةً مِنهُ لِمُناجاةِ اللّه ِ و ساعَةً لِأمر المَعاشِ و ساعةً لِمُعاشَرَةِ الإخوانِ و الثِّقاتِ و الَّذینَ یُعَرِّفُونَ عُیُوبَکُم و یَخلِصونَ لَکُم فِی الباطِنِ و ساعَةً تَخلُونَ فِیها لِلَذّاتِکُم و بِهذِهِ السّاعَةِ تَقدِروُن عَلَى الثَّلاثِ ساعاتٍ؛ [1] بکوشید که زمانتان را به چهار بخش تقسیم کنید: زمانى براى مناجات با خدا؛ زمانى براى تأمین معاش؛ زمانى براى معاشرت با برادران و معتمدانى که عیب‌هایتان را به شما مى‌شناسانند و در دل شما را دوست دارند؛ و ساعتى براى کسب لذّت‌هاى حلال و با بخش چهارم توانایى و نیروی انجام وظایف سه بخش دیگر را تأمین کنید.» این تقسیم‌بندی زمانی بسیار زیبا از امام رضا (ع) نشان دهنده این است که مؤمنان باید همه ابعاد و چارچوب‌های زندگی خود را ببینند، اینگونه نباشند که فقط تک بعدی باشند بلکه باید همه ابعاد زندگی خود را درست هدایت کنند.

خردمند و عاقل، تک بعدی نیست!
توجه به همه ابعاد، و تلاش در انجام وظایف محول شده در حیطه‌های مختلف زندگی از ویژگی‌های افراد مؤمن بوده و حتی دین مبین اسلام افرادی را که فقط به عبادت و راز و نیاز مشغول باشند و از تلاش در جهت  کسب رزق حلال برای خود و خانواده‌شان دست بکشند قبول ندارد و همواره بر تعادل در کارها و انجام وظایف تأکید داشته است. امام رضا علیه‌السلام در این باره فرمودند: «لَیسَ مِنّا مَن تَرَکَ دُنیاهُ لِدِینِهِ و دِینَهُ لِدُنیاهُ؛ [2] از ما نیست آن که دنیاى خود را براى دینش و دین خود را براى دنیایش ترک کند.»

پس این روش اشتباه است که ما فقط به عبادت برسیم و از تلاش برای کسب روزی حلال و بقیه وظایف و مسئولیت‌ها دست بکشیم و بالعکس. انسان خردمند از افراط و تفریط به دور است همان‌گونه که امام علی علیه‌السلام فرمودند: «لا تَرَی الْجاهِلَ اِلاَّ مُفْرِطاً اَوْ مُفَرِّطاً؛ [3] نادان را نبینی مگر افراط‌گر یا تفریط‌گر.» انسان عاقل، برای زندگی خود برنامه دارد و اینطور نیست که فقط به یک بعد زندگی برسد و از بقیه ابعاد غافل شود.

بصیرت نسبت به وظیفه
افراط و تفریط معمولاً در هر کاری مذموم است اما در شناخت وظیفه و مسئولیت بسیار مذموم است؛ زیرا به غیر از خودمان بر زندگی دیگران هم اثرگذار خواهد بود. بصیرت در شناخت وظیفه و عمل به موقع، راه نجات و موفقیت است چنانکه رهبر معظم انقلاب فرمودند: «نجات ما به این است که به وظایفمان عمل کنیم.» [4] شناخت وظیفه و عمل به آن یعنی در جایی که وظیفه حکم می‌کند وارد شویم و در جایی که ما لیاقت نداریم احساس وظیفه و تکلیف نکنیم، چه بسیار افرادی که با افراط در احساس‌های تکلیف غیرواقعی، دنیا و آخرت بسیاری را بر باد دادند.

رهبر معظم انقلاب در این باره فرمودند: «همه‏‌ ما خیلی باید مراقب باشیم؛ مراقب حرف زدن، موضع‌‏گیری کردن، گفتن‌ ها و نگفتن‏‌ها. یک چیزهایی را باید گفت؛ اگر نگفتیم، به آن وظیفه عمل نکرده‌‏ایم. یک چیزهایی را باید بر زبان نیاورد، اگر گفتیم، برخلاف وظیفه عمل کرده‏‌ایم.» [5] بنابراین با شناخت وظیفه و عمل به آن و عدم افراط و تفریط در همه ابعاد زندگی، زمینه نجات خود و دیگران را فراهم کنیم.
* حجت‌الاسلام سید احسان دهسار استاد حوزه علمیه قم
=======================
پی‌نوشت:
[1] بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار علیهم‌السلام، ج 75، ص 346.
[2] مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 8، ص 223.
[3] نهج‌البلاغه، ج 1، ص 479.
[4] بیانات مقام معظم رهبری در نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی، 89/09/10.
[5] همان، در سالروز عید سعید مبعث‌، 88/04/29.