مراقبات ماه مهمانی خدا| تأثیر "برکت" در افزایش رزق

یکی از ویژگی‌هایی که معصومین علیهم‌السلام برای ماه مبارک رمضان بر شمرده‌اند، ماه مهمانی خداوند متعال است، به این معنا که خداوند سفره‌ای از رحمت، مغفرت و برکت برابر مؤمنین پهن و فرصتی دوباره‌ برای بندگان خود برای استحمام روح از آلودگی‌ها و ناجوری‌ها فراهم می‌کند. مرور ویژگی‌ها و مراقبات این ماه پر شرافت در بیان پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت مطهرشان به عنوان مربیان الهی و خزانه‌داران وحی، تذکری در جهت بهرۀ بیشتر از فضای معنوی ماه مهمانی خداست.

به عنوان نمونه امام رضا از امیر مؤمنان و ایشان از رسول خدا صلوات الله علیهم اجمعین نقل می‌کنند که روزی حضرت طی خطبه‌ای فرمود
 
أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ.

ای مردم، ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به سوی شما رو کرده است. ماهی که نزد خدا، بهترین ماه‌هاست و روزهایش بهترین روزها و شب‌هایش بهترین شب‌ها و ساعت‌هایش بهترین ساعت‌هاست.

در این فراز، سه ویژگیِ برکت، رحمت و مغفرت به عنوان سه گزارۀ مهم برای ماه مبارک رمضان معرفی شده است. برکت در اصل «بَرْک» به معنی سینه شتر (و فراخی آن) است، یعنی شتر سینه خود را به زمین زد، سپس این کلمه به معنى دوام و رشد آمده و برکت در اصطلاح یعنى استقرار خیر از سوی خداوند، در یک چیز. اصطلاح برکات در قرآن کریم، به نعمت‌ها و خیرهای فزایندۀ الهی اطلاق شده است. بر همین اساس، برکات آسمان، به فزونی باران، و برکات زمین، به فراوانی گیاهان و میوه‌ها تفسیر شده است. در آموزه‌های دینی، برکت یافتن انسان‌ها به کردار و رفتار و سخنان آنها گره خورده است؛ ایمان، تقوا، استغفار، شکر و اطاعت و ذکر خدا را از عوامل برکت معرفی کرده‌اند؛ به عنوان نمونه خداوند در سورۀ اعراف دربارۀ اهمیت ایمان و تقوا در نزول برکات می‌فرماید «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُون‏»؛ یعنی و اگر اهل شهرها و آبادی‌ها ایمان می‌آوردند و پرهیزکارى پیشه می‌کردند ، یقیناً [ درهاىِ ] برکاتى از آسمان و زمین را بر آنان می‌گشودیم ، ولى [ آیات الهى و پیامبران را] تکذیب کردند، ما هم آنان را به کیفر اعمالى که همواره مرتکب می‌شدند [ به عذابى سخت ] گرفتیم‏.» حال خداوند این مفهوم را در کل ماه جریان داده تا اعمال و رفتار و حتی رزق بندگان افزایش یابد.

رحمت هم به معنای عطایی است که بندگان استحقاق آن نعمت را ندارند؛ این مفهوم منسوب به رسول خدا صلی الله علیه و آله است. در آیۀ17 سورۀ انبیاء می‌خوانیم «وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمین‏»؛ یعنی (ای پیامبر) ما تو را جهت رحمتی برای عالمیان ارسال کردیم. از مشتقات آن، رحیم و رحمان به عنوان دو اسم ظریف خداوند متعال است. در واقع «رحیم» اشاره به رحمت خاص پروردگار دارد که ویژۀ بندگان مطیع، صالح و فرمانبردار است؛ زیرا آنها به حکم ایمان و عمل صالح، شایستگى این را یافته‌اند که از رحمت، بخشش و احسان خاصى که آلودگان و تبهکاران از آن سهمى ندارند، بهره‌مند شوند. امام صادق علیه‌السلام مى‌خوانیم که فرمود «وَ اللّهُ إِلَهُ کُلِّ شَیْء، الرَّحْمنُ بِجَمِیعِ خَلْقِهِ، وَ الرَّحِیمُ بِالْمُؤْمِنِینَ خاصَّهً»؛ یعنی «خداوند معبود همه چیز است، نسبت به تمام مخلوقاتش رحمان و نسبت به خصوص مؤمنان رحیم است.»

اما مغفرت در صورت کلی به معنای پر کردن چاله‌های معنوی انسان و یا جبران مافات است. انسان در مغفرت الهی تعمیر می‌شود و به دنبال آن، تبعات اعمال منفی هم از فرد برداشته می‌شود. به تعبیر امیر مؤمنان در دعای کمیل، برخی گناهان سبب هتک عصمت، برخی سبب نزول نقمت و تغییر نعمت و نیز دسته‌ای از گناهان، سبب حبس دعا و نزول بلاء می‌شود؛ لذا برای هر کدام از آنها از خداوند متعال استغفار می‌طلبند.

بنابراین ترکیب رحمت، برکت و مغفرت خداوند شرایطی را مهیا می‌کند که انسان مؤمن به راحتی تقوا و اخلاق ورزیده و مسیر رشد را طی کند؛ یعنی در فضایی از رحمت خداوند مورد عطای بی‌منت قرار گیرد و در نور برکت، ثواب اعمالش و مسیر رشدش فزونی یابد و با مغفرت خداوند خطاها و گناهانش مورد بخشش قرار گیرد.