کلید گنج‌های رزق و عوامل کاهش روزی در بیان امام باقر (ع)

به گزارش واحد خبری کانون شیفتگان حضرت قائم (عج) ، هر خیر و شرّی که در دنیا به انسان اصابت می‌کند، بازتاب اعمال خود اوست. انسان‌ها در روزمره ممکن است به واسطه نفسانیات و یا القائات شیطان، مبتلا به دست‌اندازهای رفتاری و اخلاقی شوند و یا به واسطۀ اعمال خیری که انجام می‌دهند، از لحاظ ایمانی و اخلاقی رشد کنند. خداوند قانون دنیا را به گونه‌ای قرار داده که هر عملِ خیر و شرّی در امور افراد بازتاب داشته باشد و یا گشایش ایجاد کند و یا او را در تنگنا قرار دهد؛ از این جهت خداوند در آیه38 مدثر فرمود «کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهینَة»؛ یعنی هر نفسی در گروی اکتسابیات رفتاری و اخلاقی خودش است. این قانون درباره رزق و روزی هم جریان دارد.

به عنوان نمونه خداوند در آیۀ124 طه بازتاب اعراض از محضریتش را تنگی معیشت معرفی می‌کند «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکاً...». یا تقوا را عامل مهمی در جلب روزی معرفی کرده،‌ می‌فرماید «وَ مَنْ یَتَّقِ‏ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِب‏»؛ یعنی هرکه تقوای خدا پیشه کند، خداوند راه خروج را بر او قرار می‌دهد و از جایی که گمان ندارد، به او روزی می‌رساند. همچنین در آیه96 سورۀ اعراف، یکی از تبعات ایمان و تقوا،‌ نزول برکت است. در این آیه می‌خوانیم «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکنْ کذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یکسِبُونَ»؛ یعنی «و اگر اهل شهرها و آبادی ها، ایمان می آوردند و تقواپیشه می کردند، برکات آسمان ها و زمین را بر آنها می گشودیم؛ ولی [آنها حق را] تکذیب کردند؛ ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم.»

اما در لسان اهل بیت علیهم‌السلام، برخی از اعمال خیر به عنوان عوامل جلب روزی و نیز برخی گناهان، سبب تنگی رزق هستند. استغفار یکی از آدابی است که طبق فرمایش پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم‌السلام، عامل جلب روزیست. پیامبر صلی الله علیه و آله در این رابطه می‌فرماید: «أَکثِرُوا الِاستِغفَارَ فَإِنهُ یَجلِبُ الرزقَ»؛ یعنی زیاد استغفار کنید که استغفار سبب جلب روزی است. (الخصال، ج2، ص 255). یا امیرالمومنین می‌فرماید «ألاستِغفارُ یَزیدُ فی الرّزقِ»؛ یعنی استغفار، روزی را زیاد می‌کند. (الخصال، ج‏2، ص505). یا حُسن خُلق از دیگر عوامل جلب روزی دانسته شده است. امام باقر علیه‌السلام ضمن روایتی فرمود «فی سِعَةِ الاخلاقِ کنُوزُ الارزاق؛ گنج‌های رزق در اخلاق خوب نهفته است.» (الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏8، ص 23) همچنین امام صادق علیه‌السلام فرمود «حُسنُ الخُلقِ یزیدُ فی الرِّزق؛ اخلاق نیکو، موجب زیادت در روزی می شود.» (الزهد، ص30) 

از دیگر سو، احادیثی مبنی بر اثر وضعیِ بروز برخی گناهان در تنگی رزق از سوی عترت صادر شده است. پیامبراکرم صلی الله علیه و آله ضمن سفارش خویش به صحابی گرانقدرش ابوذر غفاری فرمود «یا اباذر انَّ الرَّجُلَ لَیحرُمَ رزقَه بالذنب یصِیبُه؛ ای ابوذر، به درستی که انسان گاهی به دلیل انجام گناه، از روزیِ خود محروم می‌شود.» یا امام باقر علیه‌السلام در روایتی دیگر فرمود «اِنَّ الْعَبْدَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُزْوى‏ عَنْهُ الرِّزْقُ»؛ یعنی گاهی یک بنده گناهی می‌کند و رزق از کف می‌دهد. (الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏2، ص 270)  اگر بخواهیم عوامل معنویِ کاهش روزی را بشناسیم، درست مخالف مواردی است که سبب جلب روزی می‌شود.

به عنوان مثال اگر حُسن خلق سبب فزونیِ روزی است، بدخُلقی مانع روزی‌ خواهد بود. یا خواب بین‌الطلوعین از دیگر عوامل کاهش روزی‌ست. امام صادق علیه‌السلام فرمود  «نَوْمُ الْغَداةِ مَشْؤُمَةٌ تَطْرُدُ الرِّزْقَ وَتَصْفَرُ اللَّوْنَ وَتُقَبِّحُهُ وَتُغَیِّرُهُ... اِنَّ اللّهَ تَعالی یُقَسِّمُ الاَْرْزاقَ ما بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ اِلی طُلُوعِ الشَّمْسِ فَاِیّاکُمْ وَتِلْکَ النَّوْمَةَ؛ خواب صبح (بین طلوع فجر تا طلوع خورشید) شوم است و باعث طرد رزق، زشتی و زردی چهره و تغییر آن می شود... . خداوند، ارزاق را بین طلوع فجر تا طلوع خورشید تقسیم می کند. از خوابیدن در این هنگام پرهیز کنید.» (من لا یحضره الفقیه، ج‏1، ص: 502) امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز یکی از عوامل فقر و کاهش روزی را عدم برنامه‌ریزی مناسب دانسته، فرمود «وَ تَرْکُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعیشَةِ یُورِثُ الْفَقْرَ؛ «[برنامه‌ریزی نکردن و] عدم اندازه‌گیری در معاش، موجب فقر می‌شود.» (الخصال (صدوق، ج2، ص505) آن حضرت در روایتی دیگر هر گناهی حتی به اندازه ناراحتی دیگران را مانع رزق دانسته، فرمود «وَ لاَ یَحْرُمُ الرِّزْقُ اِلاَّ بِذَنْبٍ حَتَّی الْخَدْشِ وَ النَّکْبَةِ وَ الْمُصِیبَةِ. قَالَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ: وَ مَا أصَابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أیْدِیکُمْ وَیَعْفُوا عَنْ کَثِیر؛ رزق باز داشته نمی‌شود، مگر به دلیل انجام گناهی، حتی در حدّ ایجاد خراش و جراحت و ناراحتی [در دیگران]؛ چرا که خداوند فرمود: هر مصیبتی که به شما رسد، به سبب اعمالی است که انجام داده‌اید و بسیاری را نیز عفو می‌کند.»