کدام امام معصوم، زمینه‌ساز نظام مرجعیّت و فقاهت بود

به گزارش واحد خبری کانون شیفتگان حضرت قائم (عج) به نقل از شبستان ، 15 ذی الحجه، سالروز ولادت امام هادی علیه السلام است که به این مناسبت به انتشار برخی از فعالیت های این امام همام خواهیم پرداخت:

ویژگی‌های عصر امام هادی علیه السلام

اگر دوران زندگی ائمه معصومین(ع) را به چند دوره تقسیم کنیم، دوران امام هادی علیه‌السلام از لحاظ ویژگی‌های خاص سیاسی، علمی و فرهنگی نقطه عطفی در تاریخ تشیع می‌باشد؛ چراکه در این عصر، تحکیم لایه‌های فرهنگی و انتقال کامل تمام دستاوردهای امامت انجام گرفته است و هر یک از امامان معصوم (ع) بر اساس مقتضیات زمان خویش برای پیشبرد و حفظ اسلام ناب و دفاع از کیان دین و شیعیان، سعی کرده‌اند تشیع را به عنوان خطی روشن و نوری پر فروغ مدیریت و حفظ کنند و به نسل بعد منتقل نمایند.

در دوران امام هادی علیه‌السلام بنیان بخشی از اندیشه‌های ناب تشیع نمود پیدا کرده است و اگر می‌بینیم امروزه در بعض سایت‌ها به امام هادی علیه‌السلام توهین می‌شود، شاید یکی از دلایل آن این باشد که امام هادی علیه‌السلام برای تشیع و مرجعیت به ویژه ولایت فقیه و وضعیت کنونی که در آن هستیم چارچوب اساسی و ماندگاری ارائه داده‌اند .

در این دوران که قرن سوم تاریخ اسلام است، جامعه مسلمین به سوی رشد فکری و فرهنگی در حرکت بود، با رویش اندیشه‌های کلامی و فلسفی و شبهه‌پراکنی‌های مختلف، تحت تأثیر نهضت ترجمه مواجه بود و در این عصر، مرحله جدیدی فرا روی جامعه آن روز مسلمانان گذاشته شده بود و هر یک از مکاتب و فرقه‌های مختلف علمی، سعی داشتند، فکر خویش را حاکم کنند، لذا در دوران امام هادی علیه‌السلام، نابسامانی فرهنگی دیده می‌شود.

شیوع شبهات فراوان در بین جامعه مسلمان، یکی از ویژگی‌های این عصر است؛ ولی شیعه در این دوران با وجود پراکندگی، ارتباط محدودشان با امام را حفظ کرده است و امام علیه‌السلام باید به گونه‌ای مهندسی فرهنگی جامعه را شکل می‌دادند تا جامعه و شیعیان را از منجلاب فرهنگی حاکم نجات دهد؛ لذا خدمات امام هادی علیه‌السلام بسیار مهم است؛ مکتب اهل بیت(ع) با سیاست‌های امام هادی علیه‌السلام پا برجاست است و هر گاه شبهه‌ای متوجه اصل و بنیان اسلام می‌شود تنها نوری که تمام قامت در برابر امواج سهمگین این شبهات به پاسخگویی می‌پرداخت امام هادی علیه‌السلام بودند.

امام هادی علیه‌السلام در چنین عصری بار خطیر امامت را بدوش داشت و در این مقطع به گونه‌ای بنیان مکتب اهل بیت را سامان داد که تا قرن‌ها پاسخگوی جامعه مسلمین و تشیع باشد امام، آینده دور را در نظر داشت و بنیانهای مهم فرهنگی و اجتماعی را مشخص کردند.

راهبرد اساسی امام هادی (علیه السلام) برای حفظ شیعه

امام هادی علیه السلام دراین مقطع جهت حفظ مکتب واصل دین روشهای گوناگونی بکار بست، ضمن اینکه در مقابل انحرافات فرقه ها موضع گرفت وآنان را از اصل دین و از تخریب چهره ی دین منع وطرد نمود ؛ آینده نگری اساسی نیز بکار بست ؛ تاسیس رسمی نهاد نیابت و وکالت و ایجاد ارتباط قوی با پیروان مکتب اهل بیت (ع)؛ این راهبرد را امام (ع) وقتی ضروری دانست که ارتباط با شاگردان و حضور دربین مردم ممکن نشد و همواره امام تحت نظر بود لذا برای حفظ میراث اهل بیت ومکتب اینگونه اقدامی که بی نظیر بود انجام داد.

۱- سازمان و کلات

سازمان و نظام وکالت در دوران امامان پیشین نیز بود، اما امام هادی علیه‌السلام این نظام را رسمیت و باز نهاد ومنسجم نمود و این نهاد را به عنوان راهبردی الگو ساز برای آینده شیعه تثبیت نمودند ؛ در حقیقت این راهبرد در ایام بحرانی برای ارتباط شیعه با امامت و استمرار و پیوستگی خط امامت با مردم ترسیم شده بود، بعد از امام هادی علیه‌السلام وضعیت شیعه به گونه‌ای سخت شد که شیعیان برای ارتباط با امام معصوم (ع) و کسب تکلیف خود چاره‌ای جز بهره گیری از نظام وکالت نداشت ، نظام وکالت و مدیریت امام در این دوران نقش بسزایی در ترویج و حفظ اسلام راستین و تشیع داشت .

۲- آثار سازمان وکالت

یکی از آثار مفید ونتایج سازمان وکالت این بود که ایجاد بستری مناسب در جهت ارتباط شیعیان با امام ؛ پیام خود را از طریق نامه نگاری ،سریعاً و به طور سیستماتیک از طریق نمایندگان معتبر به شیعه برساند بدون اینکه از نظر امنیتی برای شیعیان مشکلی ایجاد شود به هدایت و جهت دهی شیعیان بپردازد.

از طرفی از لحاظ علمی و فقهی مطالب را در اختیار شیعیان قرار دهد، سازمان بزرگ وکالت به عنوان یک سازمان علمی مطرح بود و شبهات و مسائل فقهی را پاسخ می‌دادند، سامان دهی و حفظ عقائد مذهبی زدودن شرک و ثنویت از توحید و عقائد مردم از دیگر خدمات امام علیه‌السلام در سایه نظام وکالت بود و اگر تدابیر امام (ع)نبود جامعه مسلمین نیز دچار ثنویت و شرک می‌شد، مانند مسیحیت کما اینکه جامعه اهل سنت دچار شبهات و کج اندیشی ها شده بودند .

۳- زیارت جامعه غنی ترین و کامل ترین سند امام شناسی

یکی از آثار گرانبها و بی نظیر فرهنگی و علمی امام هادی علیه‌السلام متن زیارت جامعه است که در تبیین جایگاه امامت یک سند بسیار وزین است.

این متن، بارزترین و بهترین سند شناسایی معرفی امامت و جایگاه امامت است؛ زیارت جامعه میراث امام هادی علیه‌السلام است و این زیارت نامه یک دوره امام شناسی است، امام با زبان دعا و زیارت اهل بیت را به عنوان معدن و سر چشمه علم معرفی می‌کند و به رد ضمنی عقائد منحرف درباره امامت واهل بیت (ع)می‌پردازد برخی در همین زمان معتقد به حقانیت حاکمان عباسی ودیگر خلفای سابق بودند ؛ چنانکه در حدیث نبوی آمده است که « من مات و لم یعرف إمام زمانه مات میتة جاهلیة1 ؛ کسی که امام زمان خود را نشناسد بر دین جاهلیت از دنیا رفته است. لذا امام در این دعا تأکید می‌کند که اهل بیت چه کسانی هستند، این زیارت جامع مطالب معرفتی ؛ عرفانی و سیاسی می‌باشد و بهترین شیوه در معرفی جایگاه امامت است، لذا امام به دو نحو اثبات و سلب وارد این عرصه شدند.

جنبه اثباتی: دفاع از جنبه منزلت اجتماعی و هدایتی ائمه (ع) و برقراری حلقه اتصال امت با امام و برتری ائمه معصومین از جهات متعدد که هرگز قابل مقایسه با دیگران نیست.

جنبه سلبی: اندیشه غلط فرق‌های مختلف دیگر را در باره امامت امت مردود می‌کند وبا این اوصاف مدعیان امامت را مردود می شمارد .

۴- بسترسازی ولایت و مرجعیت جهت آمادگی شیعه در دوران غیبت

یکی از نتایج پایدار و پر ثمر مکتب وکالت امام(ع) و از آثار تاسیس، شبکه وکالت انتخاب و گسیل نمایندگانی در نقاط مختلف ممالک اسلامی به عنوان نماینده وکیل امام است.

وکالت به صورت سازمان یافته از برجستگی ویژه‌ای در این دوره برخوردار است و در عصر امام عسکری(ع) همین رویه همچنان ادامه داشت در حالی که در دوره امامان پیشین، محدودیت اعمال شده مانند عصر امام هادی علیه‌السلام وجود نداشت.

در دوره امام عسکری محدودیت بیشتر بود و دسترسی به امام معصوم(ع) سخت و دشوار تر گردید ، به تدریج که به عصر امام زمان(عج) نزدیک‌تر می‌شویم، اختناق شدید تری حاکم می‌شود، لذا حتی در غیبت صغری دیدن امام زمان برای بسیاری ممکن نبود، لذا کاربرد نظام وکالت در این دوران بیشتر نمایان می‌شود.

در غیبت صغری وکالت به چهار نفر سپرده می‌شود و با شروع غیبت کبری، نیابت عامه برقرار می‌شود و رفته رفته اندیشه پویای اجتهاد و فقاهت، جهت حفظ مکتب اهل بیت(ع) بر اساس نوآوری امام هادی (ع) مستقر گردید و این راهبرد ویژه از نوآوری امام هادی علیه‌السلام جهت مدیریت فرهنگی جامعه در بحران‌های فکری را باید از امام هادی (ع) الگو گرفت.

اساس فقاهت فقها بر این و نیابت عامه آنان از امام معصوم (ع) از این اندیشه ناب شکل گرفته است و مهمترین نمود آن در ولایت فقیه است و اگر تلاش فقها در طول تاریخ را در نظر نگیریم، از اساس و محتوای آن چیزی باقی نمانده بود.2