امام هادی (ع) با پاسخ به شبهات عقیدتی بارها اساس دین را نجات داد

به گزارش واحد خبری کانون شیفتگان حضرت قائم (عج) به نقل از شبستان ، امام هادی (علیه‌السلام) پیشوای دهم شیعیان، بنا بر نظر مشهور در نیمۀ ذی‌حجه سال ۲۱۲ هـ. ق در مدینه به دنیا آمد. پدر بزرگوارش پیشوای نهم، امام جواد (علیه‌السلام) و مادرش بانوی گرامی «سمانه مغربیه» است که کنیزی با فضیلت و با تقوا بود. مشهورترین القاب امام دهم، «نقی» و «هادی» است و به آن حضرت «ابوالحسن الثالث» نیز می‌گویند.

علم و دانش امام هادی (علیه‌السلام) همانند آباء و اجداد گرامی‌اش، علم لدنی بود؛ یعنی مستقیماً از طریق غیب و هم‌چنین از علوم و معارف قرآن و سنت رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و پدران بزرگوارش دریافت می‌نمود. با توجه به اینکه امروز پانزدهم ذی الحجه سالروز ولادت امام علی النقی الهادی(ع) است؛ خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان برای بررسی فضایل و ویژگی های اخلاقی امام هادی(ع) با حجت الاسلام و المسلمین «امیر علی حسنلو» مدیرگروه تاریخ وسیره مرکز مطالعات وپاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه گفت و گویی انجام داده است که در ادامه ملاحظه می فرمایید.

شرایط حاکم در دوران امام هادی(ع) چگونه بود؟

بعد از دوران امام رضا علیه السلام و مرگ مأمون عباسی، سخت‌گیری‌های حکومت عباسی نسبت به امامان بیشتر شد. در تواریخ آمده است که پس از امام رضا علیه السلام، سه امام دیگر یعنی امام جواد و امام هادی و امام عسکری علیهم‌السلام در حصار کامل و تحت نظر ماموران و در واقع در محاصره نظامی و شرایط خاص بودند و در پادگان‌های نظامی عباسیان زندگی می‌کردند.

هر چه حکومت عباسیان از دوران استقرار و ثبات آن فاصله می‌گرفت، از نظر سیاسی اقتدار آنها کاهش می‌یافت. این تنزل قدرت و حاکمیت، از علل مختلف ناشی می‌شد که از جمله آنها نارضایتی اجتماعی و گسترش قیام‌های علویان و مفاسد هیأت حاکمه و شیوع فساد در اجتماع از سوی درباریان بود. هرچه این شرایط بیشتر می شد زندگی این بزرگواران سخت تر و عرصه حیات برای آنها تنگ تر می شد.

 عوامل کاهش اقتدار سیاسی سلاطین عباسی

نفوذ عناصر ناشایست در هرم قدرت و حاکمیت از جمله عوامل کاهش اقتدار سیاسی سلاطین عباسی بود. عباسیان در آغاز کار خود برای سرکوب امویان و به دست آوردن منزلت اجتماعی شعار «الرضا من آل محمد» را سرلوحه برنامه های سیاسی خود قرار دادند، اما پس از قدرت یافتن با کشتار علویان از این شعار فاصله گرفتند. بسیاری از سادات حسنی،‌ زیدی را عباسیان به طور مرموزی به شهادت رساندند.

امام هادي (عليه السّلام) همواره در سامرا از چنان شخصيت والا و عظمت روحي برخوردار بود كه همگان در مقابل وي فروتني نشان مي‌دادند و ناخواسته در برابرش تواضع كرده و سخت محترمش مي‌داشتند.

لطفا شمه ای از ویژگی های اخلاقی امام هادی به ویژه در زمینه خدمت به مردم جامعه را بیان بفرمایید.

تعداد شاگردان امام هادی (ع) بالغ بر ۱۸۵ نفر بوده‏‌اند که همگی از دانشمندان و بزرگان علمی روزگار خود به شمار می‌‏آمدند، از جمله فضایل و تلاش‌‏های علمی امام هادی (ع)، نوشتن رساله کلامی است که آن را به انگیزه پاسخگویی به مشکلات اعتقادی اهالی اهواز نوشتند. امام در این رساله، با ایراد بحث‌‏های مستدل درباره قرآن و عترت، معرفی ثقلین و لزوم تمسک به آن، مبحث جبر و تفویض را که از پیچیده‌‏ترین مسائل کلامی است، با بیانی بسیار روشن و شیوا مطرح و نقد کرده و نظر امامیه را به اثبات رسانیده است. امام به بررسی مسئله جبر و تفویض در قالب پنج مثال دیگر می‏‌پردازد و با بهره‏‌گیری از آیات قرآن و استدلال‌‏های عقلانی و با نهایت دقت و حوصله، آن را از زوایای گوناگون بررسی می‌‏کنند.

دولت عباسی چگونه و با چه ترفندی قصد سیاه نمایی امام هادی(ع) را داشت؟

دولت عباسی می‏‌کوشید با زیر نظر گرفتن امام هادی (ع) و کنترل شدید ملاقات‌‏های ایشان با شیعیان، از روشن شدن افکار عمومی جلوگیری کند، متوکل عباسی برای این منظور، ۲ نفر از دانشمندان به نام‌‏های «یحیی بن اکثم» و «ابن سکیت» را فرا خواند تا نشستی علمی با امام (ع) ترتیب دهند. پاسخ‌‏های امام هادی (ع) چنان کوبنده و دقیق بود که یحیی بن‏اکثم در پایان این رویارویی به متوکل گفت: پس از این جلسه و این پرسش‏‌ها، دیگر سزاوار نیست از او درباره مسأئله دیگری پرسش شود؛ زیرا هیچ مسأله‌‏ای پیچیده‌‏تر از این‌ها وجود ندارد. این کار موجب آشکار شدن بیشتر مراتب علمی او و تقویت شیعیان خواهد شد.

لطفا نمونه های از فعالیت فرهنگی وخدمات مردمی امام هادی (ع) را بیان بفرمایید؟

مطرح کردن عقاید اصلی شيعه با ویژگی های وشرایط خاص؛ مناظرات امام عليه السلام با مكتب هاي كلامي رايج مثل «معتزله» و «اشاعره»؛ وايات زيادي در زمينه علوم مختلف از اين امام همام به دست ما رسيده است علاوه بر اين كه ميراث ائمه پيشين نيز توسط امام هادي و از طريق آن حضرت به آيندگان و علماي اسلام و روات احاديث منتقل شده، ميراث هاي گران بهاي فراوان كه محتواي آن ها داراي پيام هاي معنوي بسيار عميق و دقيق فلسفي، كلامي، معرفتي، اخلاقي كه زينت بخش فرهنگ تشيع است اكنون در دست ماست؛‌ صدها روايت و احکام در ابواب مختلف فقهي و فرهنگي در منابع روايي از این امام هادی(ع) زينت بخش احكام فقهي شيعه است.

امام هادی (ع) با پاسخ به شبهات عقيدتي در زمينه هاي مختلف از جمله، توحيد، نبوت، امامت، معاد و دفاع از اصل اسلام، بارها اساس دين اسلام را از خطر نابودي نجات داند عقايد مسلمانان در اين دوره بارها توسط برخي از رهبران اديان ديگر به چالش كشيده شد، اگر تدابير و علوم الهي امام عليه السلام و اقدامات مهم فرهنگي ایشان نبود اساس عقايد اسلام و مسلمين از بين مي رفت.

هدف امام هادي(ع) از مناظره با رهبران مذاهب و فرق ديگر چه بود؟

 یکی از روش های ائمه در هدایت مردم  مناظرات علمی بود که تقریبا همه ائمه در این وادی وارد شده اند ؛ دوران عباسی این مناظرات بیشتر هست بویژه در دوران امام رضا(ع) مناظرات زیادی روی داد که حضرت دراین مناظرات علمی بسیاری را هدایت فرمود؛ امام جواد (ع) نیز مکرر در مناظرات شرکت نمود و سبب هدایت بسیاری از گمراهان شد.

امام هادی (ع) در این مناظرات شرکت می فرمودند اگرچه بيشتر در اين گفتگوها قصد مناظره كنندگان چيره شدن بر امام عليه السلام بود ولي امام قصد هدايت آن ها را داشت و با نگاه امامت و ترحم به آنان متوجه مي شد بسياري از سرداران نظامي كه از تركان ماوراء النهر بودند با درك مقام امامت با ديدن فضايل آن حضرت به امامت آن حضرت ايمان مي آوردند.

امام هادی(ع) با اختناق شدید سیاسی و شیوع شبهات فکری دوران خود چگونه مقابله کردند؟

زمانه امام هادی(ع) از نظر علمی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی خاص هست؛ شبهات عدیده در باره دین و اصول دین مطرح است که امام در این شرایط با وجود زندگی در حصر و محاصره و با محدودیت باید به تکلیف الهی  خویش عمل نموده و امامت معنوی جامعه اسلامی را عهده دار شده و وظایف خود را در مقابل حق و مردم به بهترین وجوه ادا نماید و همین کار را امام هادی(ع) با موفقیت انجام دادند و روشها و راهبردهایی ارائه نمود که نتایج پر باری برای دین ومکتب داشت.

وضع زمانه امام هادی از نظر سیاسی پیچیده بود؛ دشمنی برخی سلاطین عباسی مثل متوکل با خاندان امامت و علویان تا حدی بود که امنیت مالی و جانی آنان در مخاطره بود. از این رو، امام هادی علیه السلام با توجه به این اختناق و نبود امنیت برای صیانت از جان و مال پیروان اهل بیت علیهم السلام، فعالیتهای کاملاً سری و پنهانی داشت.

امام هادی علیه السلام قبل از اینکه توسط مأموران عباسی به سامرا احضار شود، در مدینه سکونت داشت که مرکز علمی و فقهی بزرگ جهان اسلام شمرده می‌شد. فعالیت های علمی مناسب با جو علمی مدینه برقرار بود. به طوری که وقتی امام از مدینه به سامرا می‌آمد، مردم مدینه، شیون و زاری می‌کردند. براساس اظهار شیخ مفید، امام مدت ده سال آخر دوره امامت را در سامرا سکونت اجباری و تحت نظر داشت.

اختناق شدید سیاسی و شیوع شبهات فکری و عقیدتی دو پدیده مهم دوره امام هادی علیه السلام بود که اگر مواضع و تدابیر امام نبود، اساس فکری مکتب اسلام و عقاید بنیانی آن مثل توحید گرفتار آشفتگی و در معرض تهدید جدی  قرار می گرفت.

اختناق شدید سیاسی از سوی حاکمان، دسترسی به امام را برای مردم مشکل کرده بود. از این رو، عدم حضور امام در جامعه، مشکلات بزرگ عقیدتی را در پی‌داشت که به بروز فرقه‌های مختلف مذهبی، کلامی و شیوع عقاید و آرای فکری سست در جامعه منجر میشد و به همین جهت بود که دین اسلام در معرض خطرهای جدی قرار داشت.

از پیامدهای تلخ سیطره اختناق سیاسی، تفرقه بین پیروان اهل بیت علیه السلام بود. فرقه‌های مختلفی از شیعه در این دوره گزارش شده که به مرور زمان در گرد شمع وجود امامان بعدی این اختلافها برچیده شد و از این فرقه‌ها جز نامی در تاریخ نماند.

امام هادي (عليه السّلام) در مدت اقامت خود در سامرا. چندين بار، روياروي فقيهان درباري قرار گرفت؛ وقتي كه در ميان فقهاي دربار اختلاف فتوا به وجود مي‌آمد، آنان ناگزير براي حل مشكل به امام مراجعه مي‌كردند و آن حضرت با دانش امامت و استدلال روشن، چنان مسئله را مي‌شكافت كه فقها در برابر آن ناگزير به تحسين و تسليم مي‌شدند.

امام هادي (عليه السّلام) در طول زندگي خود، با غلات و كساني كه در حق ايشان غلو مي‌كردند، مبارزه كرده و آنان را از خود طرد مي‌نمودند كه از جملة آنان، علي بن حسكه استاد قاسم شعراني يقطيني كه از بزرگان غلات و مطرود ائمه طاهرين است. از انحرافاتي كه غلات شيعه پديد آورده و سبب حمله ديگر فرق اسلامي به آنها شدند، مشكل تحريف قرآن بود، امام هادي ضمن رساله مفصلي كه ابن شعبه حرّاني از آن نقل كرده، به شدت بر اصالت قرآن تكيه فرمود و آن را در مقام سنجش روايات و تشخيص صحيح از ناصحيح به عنوان معياري دقيق اعلام نمود.

نقش امام هادي(ع) در گسترش تشيع در آن دوران چه بود؟

برای گسترش اندیشه ناب مکتب اهل بیت (ع) که همان مکتب تشیع هست و در حقیقت حفظ اسلام اصیل است، امام هادی (ع) چند برنامه، اندیشه، تدبیر اساسی و راهبرد مهم به راه انداخت که امروز بقای تشیع مدیون این بنیانهای فکری و مدیریت ژرف اندیش امام هادی (ع) است؛ امام هادی با این چند راهبرد شیعه را تا قیامت در مقابل حوادث و تهاجمات فرهنگی بیمه نمود؛ اگر شیعه به درستی این راهبردها و تدبیرها را بتواند درک نموده، عمل کند و حفظ نماید و برنامه ریزی خوب برای اجرای این تدابیر راهبردی داشته باشد. قطعا به هیچ وجه در هیچ زمانی دچار تهاجم نخواهد شد.

شبکه وکالت را امام هادی (ع) نه تاسیس بلکه ترویج داد، چون ائمه پیشین هم به این موضوع پرداختنه بودند، اما امام هادی به اقتضای شرایط خاص و زندگی حصر چنین راهبردی در پیش گرفت و این راهبرد را گستراند و بین شیعه  با این روش، نهادی بنام مرجعیت از دل این نیابت وکالات برخاست چون امام عسگری (ع) نیز این روش را ادامه دادند و در نهایت امام زمان (عج) با نیابت خاص این راهبرد و اندیشه فرهنگی را برجسته نمود و با رهنمودی که به نواب خود داد،‌ منتهی شد به شکل گیری نهاد مرجعیت دینی، علمی و سیاسی در شیعه  و در حقیقت به منزله یک دانشگاه بزرگ زنجیره‌ای بود که پیروان اهل بیت علیهم السلام را از نظر فکری و نیازهای علمی روزمره با مرکز علمی و دینی به صورت نامحسوس و سریع مرتبط می‌کرد. برخی گمان کرده‌اند سازمان وکالت تنها فعالیت‌های مالی داشته است، در حالی که تدبیری کاملاً اساسی و بنیانی برای ساماندهی علمی و فرهنگی برای حفظ اسلام ناب بود.

در دوره امام هادی علیه السلام این سازمان وسیع علمی، فکری و سیاسی از نمود خاص و برجستگی ویژه‌ای برخوردار شد و فواید مهمی را در پی‌داشت که اولا پیوند مستمر بین امام و پیروان در همه نقاط جهان اسلام بود که می‌توانست پیام امام را مثل ابزار ارتباطی امروزی به سرعت و به طور نظام‌مند به شیعیان از یک کانال موثق و معتبر برساند، بدون این که از لحاظ امنیتی برای پیروان اهل بیت علیهم‌السلام مشکل ساز باشد و از نظر جغرافیایی مکان آنها را برای دیگران معلوم سازد.

ثانیا این عملیات و شبکه مهم وکالت، توانست از نظر علمی و فقهی نیازهای مردم را از منبع اصلی در دسترس قرار دهد که رفع شبهات عقیدتی و فکری از نتایج بدیهی و اولیه آن بود و ثالثا شبکه گسترده وکالت تنها سازمان اقتصادی نبود بلکه سازمان بزرگ علمی نیز شمرده می‌شد که الگویی برای تشکیل حوزه‌های علمی امروز است.

این نهاد روز به روز پیشرفت نمود تا به مرجعیت امروزین منتهی شد. مرجعیت امروز یک نهال سترگ و یک نهال پوینده و پاینده است؛ لذا یکی از اهداف دشمنان هم امروز در فضای مجازی همین مرجعیت است؛ بنابراین باید حواس ها جمع باشد و مردم بدانند که هر عنصر و نهادی که توسط دشمن مورد هدف و شبهه هست حساسیت بیشتر در حفظ آن نهاد به خرج داده و ارتباط خود را با آن نهاد بیشتر کنند.

باید جوانان در تحصیل علوم دینی و حوزوی جدیت به خرج دهند؛ امروز رسانه های دشمن از هر سو به سوی نهاد مقدس روحانیت و حوزه ها هجمه و یورش آورده و شبهات مختلف و ساختگی در باره این نهاد ایجاد می کنند. چراکه هر شکستی را از این نهاد دیده اند و هر روشنگری برای مردم در مقابل استعمار و استبداد بوده از این نهاد بر خاسته و سرچشمه روشنگری و بیداری بوده است. لذا هجمه ها زیاد است چون دشمن به خوبی دریافته که چشمه ها را بخشکاند، لذا مردم باید هشیار باشند و به این کانون های علم،‌ فکر واندیشه توجه ویژه داشته باشند.