برخی روش‌های تربیتی پیامبر (ص) و امام صادق (ع) در خانواده

به گزارش واحد خبری کانون شیفتگان حضرت قائم (عج) به نقل از تسنیم ، خانواده مهم‌ترین نهاد اجتماعی شمرده می‌شود و نقشی حیاتی در رشد یا افول جوامع ایفا می‌کند؛ چرا که مدیران کارآمد و صالح از بستر خانواده پا به عرصۀ اجتماع می‌گذارند و نقش‌آفرینی می‌کنند. به این لحاظ از یک سو توجه به شاخصه‌های تربیتی در محیط خانواده از اهمیت بسیاری برخوردار است و از سوی دیگر توصیه‌های زیادی از کتب وحیانی، پیامبران و ائمه علیهم‌السلام نسبت به مراقبت از این حریم مقدس به دست ما رسیده است؛ در این بین مردان وظیفه بیشتری نسبت به این امر دارند، همچنان که یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های زندگانی خوبان درگاه الهی را در تحکیم بنیان خانواده می‌بینیم؛ مطالعۀ این شاخصه‌ها ما را در اصلاح سبک زندگی یاری می‌رساند.

1. حفاظت از آتش دنیوی و اخروی:
مردی که نسبت به حریم خانواده حساس باشد، سعی می‌کند با مهر و محبت همسر و فرزندان را به ارزش‌های الهی دعوت و از بدی‌ها نهی کند؛ خداوند در آیه6 سوره تحریم می‌فرماید «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ نارا»؛ یعنی ای اهل ایمان، خودتان و خانواده‌تان را از آتش حفظ کنید.» وقتی از امام صادق علیه‌السلام درباره کیفیت تحقق این آیه پرسیدند، فرمود «تَأْمُرُونَهُمْ وَ تَنْهَوْنَهُم»؛ یعنی آنها را (با مهر و محبت) دعوت به خیر می‌کند و از بدی‌ها نهی می‌کند. (کافی(ط-الاسلامیه) ج5 ص 62) این آیه به ویژه در عصری که دشمنان جنی و انسی با تمام لشکر خود در جهت تزلزل و نابودی بنیان خانواده و بی‌هویت کردن مردم و جوانان دست به کار شده، بسیار کاربردی است، مگر فردی که نسبت به خود و اطرافیان بی‌تفاوت باشد و به هیچ اخلاق و شریعتی پایبند نباشد. چنین فردی خود و خانواده‌اش را در معرض تیر دشمنان قرار می‌دهد. نمونه چنین افرادی و عاقبت بد آنها را بارها در اطرافمان مشاهده کرده‌ایم.

2. مجرای خیریّت:
مرد خانواده باید برای اهل خانه مجرای خیر و برکت باشد و برایشان خیر بخواهد و خود و خانواده را از شرارت‌ها و بدی‌ها دور کند. رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود «خَیرُکُم خَیرُکُم لأَهلِهِ و َأَنَا خَیرُکُم لأَهلى؛ بهترین شما کسى است که براى خانواده‌اش بیشتر مایه خیر باشد و من از همه شما براى خانواده‌ام خیر بیشتری دارم.»  مصادیق «خیر» هم زیاد است، از جمله آنها مبادرت به رزق حلال است. اگر انسان تنگدست است، بروز اخلاق نیک از دیگر خیرات است، همچنان که در روایتی از امام صادق و ایشان از رسول خدا نقل می‌فرماید «لَن تَسَعُوا النَّاسَ بِأَموالِکُم فَسِعُوهُم بِأَخلَاقِکُم»؛ یعنی شما این ظرفیت را ندارید که همه‌ی مردم را با اموالتان در حیطه‌ی محبّت خود و در حیطه‌ی ارتباط با خود نگه ندارید، اما با اخلاقتان می‌توانید این کار را انجام دهید. (من لا یحضره الفقیه، ج‏4، ص394) در این زمینه به مصادیقی از «خیر» در روایات اشاره شده است:

الف) رسول خدا صلی الله علیه و آله در روایتی «بهترین مردم» را اینگونه معرفی می‌کند «خَیرُ الرِّجالِ مِن اُمَّتىَ الَّذینَ لا یَتَطاوَلُونَ عَلى أَهلیهِم و َیَحِنُّونَ عَلَیهِم و َلا یَظلِمُونَهُم؛ بهترین مردان امّت من کسانى هستند که نسبت به خانواده خود خشن نباشند و اهانت نکنند و دلسوزشان باشند و به آنان ظلم نکنند. (مکارم الأخلاق ص216)

ب) یا حضرت در روایتی دیگر فرمود «إذا أرادَ اللّه  بِأهلِ بَیتٍ خَیرا فَقَّهَهُم فِى الدّینِ و َوَقَّرَ صَغیرُهُم کَبیرَهُم و َرَزَقَهُمُ الرِّفقَ فى مَعیشَتِهِم و َالقَصدَ فى نَفَقاتِهِم وَ بَصَّرَهُم عُیُوبَهُم فَیَتُوبُوا مِنها»؛ یعنی هرگاه خداوند براى خانواده‌اى خیر بخواهد آنان را در دین دانا مى‌کند، کوچک‌ترها بزرگ‌ترهای‌شان را احترام مى‌کند، مدارا در زندگى و میانه‌روى در خرج روزی‌شان مى‌کند و به عیوب‌شان آگاه‌شان مى‌کند تا آنها را برطرف کنند.

حال در بین خیرات، هیچ خیری بالاتر از ولایت اهل بیت وحی علیهم‌السلام و دعوت به ولایت ایشان نیست. منزلی که بابی از ابواب عترت باشد، شرارت در آن راهی ندارد و اهل آن به سرعت رشد می‌کنند. در روایتی ذیل آیه «فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرات‏»، می‌خوانیم که امام باقر علیه‌السلام فرمود «الْخَیْرَاتُ الْوَلَایَة»؛ منظور از خیرات همان ولایت است. (تفسیر القمی، ج‏2، ص205)