عدالت و مردم‌داری؛ دو اصل اساسی حکومت‌ علوی

به گزارش واحد خبری کانون شیفتگان حضرت قائم (عج) به نقل از ایکنا ، محسن حق‌شناس، استاد نهج‌البلاغه، در گفت‌وگو با ایکنا از قزوین یا بیان اینکه عدالت یکی از ویژگی‌های مهم حکومت است که حضرت امیرالمؤمنین(ع) این عدالت را از خودشان شروع کردند و به این شکل نبود که فقط به مردم سخت بگیرند، گفت: در نهج‌البلاغه آمده است که حضرت امیر(ع) می‌فرمایند حاضرم شب تا صبح روی خار سه شعبه بیدار بمانم و من را غل و زنجیر ببندند و در خیابان بکشند و مردم به من آب دهان بیندازند اما خدا را روز قیامت طوری ملاقات نکنم که بخشی از اموال مردم را غصب کرده باشم.

درواقع ویژگی زمامداری حضرت علی(ع) عدالتِ تام بود. این ویژگی از مهمترین اهداف حکومت حضرت امیر(ع) بود. همین‌جا حضرت می‌فرمایند: چطور قبول کنم به یکی ظلم کنم، در حالی که می‌بینم در قافله‌ای هستم که دارد به سمت مرگ می‌رود. یکی از حساسیت‌های حضرت امیر(ع) بحث عدالت است، ایشان حکومت را وسیله‌ای برای برقراری عدالت می‌دانند نه یک هدف. حکومت وسیله احقاق حق و خدمت به اجتماع است. هدف اصلی بالابردن ارزش عدالت در جامعه است، ما اشتباه می‌کنیم اگر که حکومت را هدف می‌بینیم.

ویژگی دوم حاکم، ترجیح حیات اخروی به حیات دنیوی است. شما نمی‌توانید کسی را به عنوان نماینده انتخاب کنید که حیات اخروی را به حیات دنیوی ترجیح ندهد. اصلاً شاخص این که شما درست حرکت می‌کنید یا نه همین مسئله است. حضرت امیر در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه می‌فرمایند آخرتت را هرگز به دنیا نفروش.

از ویژگی‌های مهم دیگر در حکومت حضرت امیر(ع)، برجسته کردن نقش مردم و احترام به خواست مردم است. ایشان برای مردم یک نقش ویژه قائلند همان‌طور که حضرت در خطبه سوم می‌فرمایند: اگر مردم نمی‌آمدند من اصلاً حکومت را قبول نمی‌کردم. در حکومت علوی، معیار و ملاک اداره جامعه رأی مردم بود، چراکه مولا فرمودند رأی مردم سبب مشروعیت و استحکام حاکمیت است.

ویژگی دیگر در حکومت ایشان این است که، حاکم باید حساب پس بدهد و نسبت به مردم حساسیت داشته باشد. از پرسش و پاسخ مردم نترسد و فرار نکند. حضرت در خطبه ۴۰ می‌فرمایند: اینکه شما بیایید یک‌ موضوعی را به من تذکر بدهید حق شما نیست، حق من است که ایرادات من را به من بگویید. در حکومت مدنظر حضرت علی(ع)، حق مردم خیلی مهم و حساس است و مردم باید مطالبه کنند.

یکی دیگر از ویژگی‌های حضرت امیر(ع) توجه به افکار عمومی است. حتی گاهی حضرت نظر خودشان با نظر مردم یکی نبود ولی علی‌رغم میل خودشان، به نظر دیگران عمل می‌کنند. مثلاً ایشان نظرشان این بود ابوموسی اشعری را از حکومت بردارند اما مالک اشتر واسطه می‌شود و از مولا درخواست می‌کند که اشعری را در حکومت نگه‌ دارند و حضرت امیر(ع) به نظر مالک احترام می‌گذارند و اشعری را در حکومت باقی می‌گذارند تا زمانی که ابوموسی اشعری اشتباه می‌کند و امیرالمؤمنین(ع) خود مالک اشتر را به همراه امام حسن(ع) می‌فرستند تا اشتباه اشعری را جمع و اصلاح کنند.

اهمیت مشارکت سیاسی زنان در حکومت علوی

یکی دیگر از ویژگی‌های حکومت حضرت امیر، مشارکت سیاسی زنان است. از دیدگاه اسلام انسان‌ها حق مشارکت دارند و تفاوتی در انسانیت بین زن و مرد نیست و اصلاً حضور و مشارکت اسلامی مستلزم حضور هر دوجنس زن و مرد است. حضرت امیر(ع) در مورد بیعت خودشان هم همین‌طور عمل کردند و برای زنان حق سیاسی و فرهنگی و اقتصادی قائل شدند. در تاریخ قابل مشاهده است که بانوان بدون این‌که فراخوانده بشوند می‌شتابند برای بیعت و جامعه خود را مشتاقانه به حضرت امیر(ع) می‌سپارند.

حضرت امیر(ع) با مردم مشورت می‌کردند، به‌ جز مسائل نظامی و امنیتی حکومت، هیچ پنهان کاری نداشتند و با شفافیت حکومت را اداره می‌کردند. ایشان کاملاً زمینه ارتباط پایگاه مردم با حاکمیت را ایجاد و با مردم مشورت و از نظرات مردم استفاده می‌کردند. ایشان معتقد بودند حاکم موظف است غیر از مسائل امنیت، همه موضوعات را با مردم در میان بگذارد. علی(ع) هرگز استبداد رأی نداشت. خیلی اوقات اطرافیان تمکین نمی‌کردند و حضرت نظر اطرافیانشان را می‌پذیرفتند. حضرت علی(ع)، محمد بن ابی بکر را به فرمانداری مصر گماشتند در صورتی که نظر خودشان هاشم مرقال بود.

از منظر حضرت امیر(ع)، حکومت حق‌محور عرصه پنهان‌کاری و بازی سیاسی نیست. بازی سیاسی یعنی شما اشتباه می‌کنید ولی من برای سیاسی کاری از خطای شما چشم‌پوشی می‌کنم. گاهی شما خطای خود را درست می‌کنید این مشکلی نیست ولی اگر برای این‌که شما در باند من هستید من روی خطای شما سرپوش بگذارم، این سیاسی‌کاری است. در مشی حکومت‌داری حضرت امیرالمؤمنین(ع) کارگزار خاطی را به مردم معرفی می‌کردند و در معرض مردم قضاوت می‌کردند و حکمش را اجرا می‌کردند.

خطر قطع ارتباط مردم و حکومت 

رابطه عامه مردم و حکومت اگر قطع بشود هیچ تضمینی برای سلامت حکومت وجود ندارد، بنابراین برای اینکه حکومت دچار خودرأیی و استبداد نشود حضرت در مقابل مردم مسئولیت‌پذیری را به‌عنوان یک اصل مهم اجرا می‌کردند.

حضرت امیر(ع) در نامه ۵۳ به مالک می‌فرمایند: من تو را به جایی فرستادم که مردم قبل از تو دولت‌های دیگر را هم دیده‌اند، مردم همان‌طور که به کارهای دولت‌های قبل فکر می‌کردند به افعال تو هم فکر می‌کنند همان‌طور که تو در مورد قبلی‌ها سخن می‌گویی مردم هم می‌گویند. مواظب باش حسن‌ظن رعیت بر تو فراهم باشد زیرا حسن‌ظن مردم است که بسیاری از مشکلات را از تو دور می‌کند.

خیلی مهم است ما طوری برخورد کنیم که کسی سوء‌ظن به ما نداشته باشد. در اسلام می‌گوییم همه پاک هستند مگر خلافش ثابت شود ولی امروز در جامعه می‌گویند همه خلافکار هستند مگر خلافش ثابت شود و این سوء‌ظن گره بسیاری از مشکلات کشور است.

یکی از ویژگی‌های حکومت امیرالمؤمنین(ع) شاخص محک‌زنی حکومت ایشان است. یعنی شما می‌توانید حکومت حضرت امیر(ع) را مبنا قرار دهید و همه حکومت‌های دیگر را با حکومت ایشان مقایسه کنید و محک بزنید، چراکه در بدترین وضعیت زمانی و در جنگ‌های خانمان سوز حضرت امیر(ع) روی اصول حکومت‌داری خود پایبند ماندند و ذره‌ای از اصول اسلامی خود کوتاه نیامدند و این امر در جای دیگری قابل مشاهده نیست.