عید غدیر یادآور «عهد ألست» در عالم ذر

به گزارش واحد خبری کانون شیفتگان حضرت قائم (عج) به نقل از تسنیم ، روز عید غدیر در تصور عامه مردم صرفاً روزی است که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله دست امیرالمؤمنین علیه‌السلام را بالا گرفت و ایشان را به عنوان خلیفه و امام به همگان معرفی کرد. اما غدیر لایه‌های معارفی عمیق‌تری دارد که حتی اصل پیام غدیر یعنی ابلاغ خلافت امیرالمؤمنین علیه‌السلام بر آن بنا شده است. یکی از این لایه‌های معرفتی غدیر، ارتباطش با ماجرای عهد و میثاق خلایق در عالم ذر یا روز ألست است،‌ از این جهت امام صادق علیه‌السلام غدیر را با عنوان «یَوْمُ الْعَهْدِ الْمَعْـهُود» یا «روز عهد گرفته شده» و «یَوْمُ الْمیثاقِ الْمأخُوذ» یا «روز میثاق اخذ شده» معرفی کردند.

اما ماجرای میثاق در عالم ذر چیست و چه ارتباطی با غدیر دارد؟ نکته اول اینکه میثاق به معنی رابطه‌ای دو جانبه میان خدا و انسان است و مفاد اصلی آن عبارت از این است که خداوند به انسان حیات می‌دهد و وظیفۀ انسان در قبال آن، اطاعت از اوست.  خداوند در قرآن از پیمانی سخن می‌گوید که آن را از انبیاء، صاحبان عقل و تمام انسان‌ها اخذ کرد. دو گروه اول این میثاق را پذیرفتند و به آن اقرار کردند و از السابقون شدند، اما در گروه انسان‌ها عده‌ای به هدایت انبیاء پیوستند و اصحاب یمین شدند و  گروهی به دشمنان خدا پیوستند و جزو اصحاب شمال شدند. طبق روایات ما مفاد این عهد شامل عهد نسبت به ربوبیت خدا، نسبت به نبوت پیامبر اسلام(ص) و امامت امیرالمؤمنین و ائمه اطهار علیهم‌السلام بود. این روایات عمدتاً ذیل آیات عهد و میثاق مطرح شده است.

به عنوان نمونه خداوند در آیه172 سوره اعراف می‌فرماید «وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُوا بَلَىٰ ۛ شَهِدْنَا ۛ أَنْ تَقُولُوا یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِنَّا کُنَّا عَنْ هَٰذَا غَافِلِینَ؛ و [به یاد آر] هنگامی را که پروردگارت از صلب بنی آدم نسلشان را پدید آورد، و آنان را [در ارتباط با پروردگاریش] بر خودشان گواه گرفت [و فرمود:] آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند: بله، گواهی دادیم. [پس اقرار به پروردگاری خود را در این دنیا از شما گرفتیم] تا روز قیامت نگویید: ما از این [حقیقت آشکار و روشن] بی خبر بودیم.»‌

امام صادق علیه‌السلام ذیل این آیه فرمود: این پیمان عبارت بود از ربوبیت براى خدا و نبوّت براى پیامبر اکرم و امامت براى امیرالمؤمنین و ائمه علیهم‌السلام. فرمود «أَ لَسْتُ‌ بِرَبِّکُمْ‌»، «آیا من خداى شما نیستم و محمّد پیامبرتان و على امامتان و امام‌هاى راهنما ائمۀ شما. گفتند بله. فرمود تا روز قیامت مدعى نشوید که ما غافل بودیم از این مطلب؛کَانَ الْمِیثَاقُ مَأْخُوذاً عَلَیْهِمْ لِلَّهِ بِالرُّبُوبِیَّةِ - وَ لِرَسُولِهِ بِالنُّبُوَّةِ وَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّةِ بِالْإِمَامَةِ، فَقَالَ‏ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ‏ وَ مُحَمَّدٌ نَبِیَّکُمْ- وَ عَلِیٌّ إِمَامَکُمْ وَ الْأَئِمَّةُ الْهَادُونَ أَئِمَّتَکُمْ فَ قالُوا بَلى‏ شَهِدْنا فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَى‏أَنْ تَقُولُوا یَوْمَ الْقِیامَةِ أَیْ لِئَلَّا تَقُولُوا یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِنَّا کُنَّا عَنْ هذا غافِلِینَ (تفسیر البرهان، ج2 ، ص608)

همان طور که اشاره شد، خداوند از گروه انبیاء عهدی وثیق‌تر گرفت و در آیۀ7 سوره احزاب فرمود «وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ میثاقَهُمْ وَ مِنْکَ وَ مِنْ نُوحٍ وَ إِبْراهیمَ وَ مُوسى‏ وَ عیسَى ابْنِ مَرْیَمَ وَ أَخَذْنا مِنْهُمْ میثاقاً غَلیظاً»؛ یعنی «و [یاد کن‏] هنگامی را که از پیامبران پیمان گرفتیم‏، و از تو و از نوح و ابراهیم و موسی‏ و عیسی‏ پسر مریم‏، و از [همه‏] آنان پیمانی استوار گرفتیم‏.» امام باقر علیه السلام ذیل همان آیه172 سوره اعراف ضمن روایتی فرمود: «... آنگاه خداوند از انبیاء میثاق گرفته، فرمود: «أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ؛ آیا من پروردگار شما نیستم؟» سپس خداوند فرمود: «آیا محمد(ص) پیامبر من و علی امیر مؤمنان نیست؟» همه آنها پذیرفتند. «بر همین اساس نبوت آنها تثبیت شد؛ فَثَبَتَتْ لَهُمُ النُّبُوَّة». این نوع ارتباط پیامبران با ماجرای میثاق در عالم ذر و ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام را در این حدیث امام کاظم علیه‌السلام اینگونه می‌خوانیم: «وِلایَةُ عَلِىٍّ مَکْتُوبَةٌ فى صُحُفِ جَمیعِ الاَْنْبیاءِ وَلَنْ یَبْعَثَ اللّه ُ رَسُولاً اِلاّ بِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ وَوَصِیَّةِ عَلىٍّ»؛ یعنی «ولایت على علیه‌السلام در کتاب‌هاى همه پیامبران ثبت شده است وهیچ پیامبرى مبعوث نشد، مگر با میثاق نبوت محمد صلی الله علیه و آله و امامت على.» (تفسیر کنز الدقائق,  ج2,  ص163)

بنابراین پیوند نزدیکی بین عهد خداوند از خلایق در عالم ذر با ولایت امیر مؤمنان علیه‌السلام وجود دارد و روز عید غدیر تجدید این میثاق بزرگ خداوند است. با این منظر در روایات هرچه جلوتر می‌رویم، با این حقیقت بیشتر برخورد می‌کنیم، همچنان که امام صادق علیه‌السلام در معرفی این روز فرمود «... وَ جَدَّدَ لَهُمْ ما أَخَذَ عَلَیْهِمْ مِنَ الْعَهْدِ وَالْمیثاقِ.» یعنی «خداوند در روز غدیر عهد و پیمان قبلى را تجدید کرد» (مصباح المتهجد، ص737)