قناعت به وضع موجود در فرهنگ انتظار فضیلت نیست

به گزارش واحد خبری کانون شیفتگان حضرت قائم (عج) ، حجت الاسلام والمسلمین علیرضا پناهیان در کتاب «انتظار عامیانه، عالمانه و عارفانه» می نویسد:

همه انسان ها به سادگی می توانند احساس انتظار را در وجود خویش تجربه کنند. درک این احساس کار دشواری نیست چیزی که هست احساس انتظار با توجه به اینکه منتظر چه چیزی هستیم، حالات و درجات گوناگونی به خود می گیرد.

برای درک بهتر مفهوم انتظار می توان عناصر تشکیل دهنده آن را شناخت و با این روش تعریف دقیق تری از آن به دست آورد. هر منتظری می تواند با تامل در انتظار خود، دریابد که چه عوامل و ویژگی هایی در کنار هم جمع شده اند تا احساس انتظار در او پدید بیاید. مقدمه پدید آمدن احساس انتظار فرج «اعتراض به وضع موجود» است.

کسی که از وضع موجود راضی است نمی تواند منتظر وضعیتی دیگر که بهتر است، باشد. این اعتراض هرچند ممکن است مقدمه خارجی انتظار محسوب شود، نه عضو درونی آن، اما به دلیل نقش حیاتی و مهمی که در شکل گیری انتظار دارد آن را اولین عنصر انتظار برمی شماریم. انسان باید به وضع موجود اعتراض داشته باشد و گرنه نمی تواند منتظر باشد. حتی کسی که وضع موجودش با مقدار مختصری تغییر و بهبود می یابد و به وضع موجود معترض نیست، نمی تواند به حد انتظار برسد و منتظر تحقق وضع مطلوب باشد.

این اعتراض در هر درجه ای که باشد - از تنفر نسبت به آنچه که هست تا علاقه شدید به آنچه نیست و باید باشد- عنصر اول انتظار محسوب می شود. عدم قناعت به داشته ها انسان را سرگردان رسیدن به نداشته ها می کند و این سرگردانی و تلاش برای داشتن که معمولا با امید به یافتن همراه است، یعنی آغاز پیدایش انتظار در روح سرکش انسان.

ممکن است گفته شود که ابتدا باید وضع مطلوب را در نظر گرفت و به خاطر مقایسه آن با وضع موجود اعتراض نسبت به وضع موجود را در دل ایجاد نمود، این سخن بسیار درستی است. اما گاهی بدون دیدن و یا تصور کردن وضع مطلوب هم می توان به وضع بد موجود اعتراض داشت. چون روح انسان وقتی در حال تعادل است حتی بدون مقایسه هم می تواند بد بودن اوضاع را درک کرده و از آن احساس ناراحتی کند. درجات اعتراض هم می تواند متفاوت باشد و طبیعتا هر چه از شدت اعتراض کاسته شود قدرت انتظار فرد هم کاهش خواهد یافت. زیرا انتظار به حالتی اطلاق می شود که شدت و حدّتی در آن مشاهده شود. شدت اعتراض هم می تواند آن قدر زیاد باشد که به تحول خواهی بیانجامد و یا آنقدر کم باشد که در حد درخواست تغییرات جزیی باقی بماند.

مسلما هر کدام از این دو صورت حالت خاصی از انتظار را موجب خواهند شد. اگر اعتراض به اساس وضع موجود باشد و اشکال به وضع موجود فراگیرتر و ریشه ای تر از آن باشد که با اصلاحات سطحی و مختصر قابل برطرف شدن باشد اعتراض نیز شدیدتر خواهد بود و انتظار را هم شدت خواهد بخشید. از طرفی هر چقدر مبنای این اعتراض انسان منطقی تر باشد انتظار او نیز بادوام تر خواهد بود، اعتراضاتی که ناشی از منافع زودگذر و یا برخاسته از هواهای نفسانی انسان هستند، ماندگار نیستند و در صورت برخورد با کوچک ترین مانعی فرو می ریزند.

همیشه می توان با چنین معترضانی کنار آمد. معترضی که اعتراضش با عقل پشتیبانی نمی شود همیشه دچار تردید است، در راه اعتراض خود نمی کوشد و برای آن مقاومت نخواهد کرد.

اعتراض در همه انسان ها به یک صورت شکل نمی گیرد. بعضی ها روحیه قانعی دارند و اساسا اهل اعتراض نیستند. کاری نداریم به اینکه این روحیه قناعت همیشه یک فضیلت محسوب نمی شود ولی به هر حال این گونه افراد طبعا روحیه غیرمعترضانه تری دارند در این افراد پدیده انتظار می تواند از علاقه به وضع بهتر آغاز شود و این علاقه وقتی تشدید شود به صورت طبیعی به اعتراض خواهد انجامید. نبودن در وضعیت وصال برای هر عاشق قانعی هم اعتراض می آفریند.

گاهی از اوقات اعتراض تشدید می شود نه به دلیل آنکه وضع موجود خراب تر شده بلکه تنها به این دلیل که وضع مطلوب دلنشین تر شده است، اینجاست که آتش انتظار در جان انسان شعله ورتر شده و بی تابی نسبت به وضع مطلوب او را از وضع موجود بیزار می کند. انسانی که معترض نیست و مخالفتی با آنچه که هست ندارد بیشتر محافظه کار خواهد بود تا منتظر و چه بسا از عدم تغییر اوضاع عالم استقبال هم می کند. اعتراض و عدم رضایت به وضع موجود است که اندیشه انسان را برای یافتن وضع مطلوب فعال می کند و احساس انتظار را در دل او می رویاند، این اعتراض آنچنان در حرکت و حیات آدمی موثر است که نبودن آن برای انسان مردگی می آورد.

نفس وجود اعتراض به کمی ها و کژی ها به قدری اهمیت دارد که مهم نیست اعتراض انسان به کسی هم تعلق بگیرد یا تنها به یک وضعیت بد معطوف باشد، مهم آن است که انسان معترض باشد چه مقصری برای آن بیابد چه آن را ناشی از یک وضعیت طبیعی بداند. اعتراض پیش از آنکه حق طبیعی انسان باشد طبیعتی است که به حق در فطرت انسان جاری شده است. غم زیبای یک اعتراض مقدس که خدا حق آن را به انسان داده است منشا پرواز روح به سوی مبدا اعلا است.