حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی و رهنمودهای قرآنی

به گزارشواحد خبری کانون شیفتگان حضرت قائم (عج) به نقل از ایکنا ، فضای مجازی امروزه به یکی از جنبه‌های غیر قابل اجتناب زندگی افراد تبدیل شده است. این فناوری نوین بایدها و نبایدهای خاص خودش را دارد و البته زندگی اجتماعی بشر را نیز تحت تأثیر قرار داده است. کارشناسان مختلف به بررسی ابعاد و زوایای فضای مجازی پرداخته و نظرات مختلفی را بیان کرده‌اند. برخی این فضا را نوعی تهدید برای سلامت زندگی اجتماعی می‌دانند و برخی نیز از آن به عنوان یک فرصت یاد می‌کنند.
رسانه‌های مختلف نیز بر اساس وظیفه ذاتی‌شان به بررسی زوایای این دنیای مجازی و نوین پرداخته‌اند و ابعاد آن را بیش از پیش نمایان کرده‌اند. در فرصت حاضر به بررسی فضای مجازی و حفظ حریم خصوصی دیگران بر اساس رهنمودهای قرآنی و قانونی می‌پردازیم تا بیش از پیش زوایای پیدا و پنهان این فناوری نوین مشخص شود.
در ابتدای امر لازم است که تعریفی از حریم خصوصی ارائه دهیم تا مشخص شود که به دنبال بررسی چه موضوعی هستیم. حریم خصوصی در واقع محدوده معقولی است که فرد انتظار دارد از دسترس دیگری مصون بماند، این دیگری، هم می‌تواند دولت یا سایر اشخاص حقیقی و حقوقی باشد. گفتنی است؛ افراد در فضای مجازی به عنوان کاربر به این فضا هویت می‌بخشند و البته تک تک این افراد در معرض نقض حریم خصوصی‌شان هستند.
باید به این موضوع مهم توجه داشت که تعرض به حریم خصوصی دیگران در فضای مجازی به دو شکل صورت می‌گیرد. اول، برخی از افراد سودجو تلاش می‌کنند تا از طریق ورود به حریم خصوصی دیگران برای خود کسب درآمد کنند. امّا، در شکل دوم از تعرض به حریم دیگران در فضای مجازی، این کار به صورت ناخودآگاه صورت می‌گیرد. به این معنا که کاربران درباره حد و حریم دیگران و خودشان آگاهی ندارند و به همین دلیل به حریم خصوصی دیگران تعرض می‌کنند.
بدیهی است که دسته اول تعرض‌کنندگان به حقوق دیگران به صورت آگاهانه این کار را انجام می‌دهند و به همین دلیل باید برای آنان بر اساس قانون مجازات‌هایی در نظر گرفت و البته به لحاظ دینی و قرآنی نیز آنان باید منتظر عقوبت الهی باشند. اما، دسته دوم تعرض‌کنندگان به حریم خصوصی دیگران باید تحت تعلیم و آگاهی‌بخشی قرار گیرند و از طریق اطلاع‌رسانی به آنان از بروز مشکلات مشابه جلوگیری کرد.
با توجه به بروز برخی مشکلات عمدی یا سهوی در فضای مجازی در زمینه تعرض به حریم خصوصی دیگران، قوانینی در این باره تدوین شده است تا بر اساس آنها با مجرمان برخورد شود. در همین ارتباط، می‌توان به قانون جرائم رایانه‌ای که مصادیق محتوای مجرمانه در فضای مجازی را مورد تأکید قرار داده است و مجازات‌های متفاوتی را برای مجرمان در نظر گرفته، اشاره کرد.
در ماده ۱ فصل اول این قانون با عنوان «جرائم علیه محرمانگی داده‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی» آمده است: هرکس به طور غیرمجاز به داده‎ها، سیستم‎های رایانه‎ای یا مخابراتی که به وسیله تدابیر امنیتی حفاظت شده است دسترسی پیدا کند، به حبس از ۹۱ روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج تا ۲۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
همچنین، برابر ماده ۳ این قانون، شنود اطلاعات نیز مجازات حبس از یک تا سه سال یا جزای نقدی از ۲۰ تا ۶۰ میلیون ریال یا هر دو را به دنبال خواهد داشت. انتشاردهندگان اطلاعات به‌صورت غیر مجاز به حبس از دو تا ۱۰ سال محکوم می‌شوند و فروش یا افشای اطلاعات به سازمان یا شرکت یا گروهی دیگر، حبس از پنج تا ۱۵ سال را برای خاطی به همراه دارد.
اگر کسی به طور غیرمجاز داده‌های کاربر را از سیستم رایانه حذف، تخریب یا غیرقابل پردازش کند به حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ۱۰ تا ۴۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم می‌شود. همچنین اعمالی مانند وارد کردن، انتقال دادن، پخش، حذف کردن، متوقف کردن، دستکاری یا تخریب داده‎های سیستم‎های رایانه‎ای حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ۱۰ تا ۴۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات را به همراه دارد. برابر ماده ۱۰ این قانون نیز مخفی کردن داده‌ها، تغییر گذر واژه که مانع دسترسی اشخاص به داده‎های سیستم‎های رایانه‎ای خودشان می‌شود، از ۹۱ روز تا یک سال حبس یا جزای نقدی از پنج تا ۲۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات را به همراه دارد.
قانون با هتک حرمت سخت‌گیرانه‌تر برخورد کرده است و هر کس به وسیله سیستم‎های رایانه‎ای،‌ فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر کند، به نحوی که عرفا موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از ۹۱ روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا ۴۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. اگر این تغییر به صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر محکوم می‌شود. انتشار تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری و انجام این اعمال به قصد تشویش اذهان عمومی نیز با مجازاتی مشابه پاسخ داده می‌شود.
در اصول ۲۲، ۲۳ و ۲۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز هرگونه تعرض به آبرو، جان، مال، حقوق، مسکن، پیشه، عقاید و اطلاعات خصوصی افراد ممنوع اعلام شده است که از جمله مصادیق حفظ حریم خصوصی دیگران محسوب می‌شود.
علاوه بر مجازات‌هایی که قوانین و مقررات برای خاطیان فضای مجازی و کسانی که به حریم خصوصی دیگران تجاوز می‌کنند در نظر گرفته؛ تعالیم قرآنی نیز بر لزوم حفظ حد و حدود حریم شخصی دیگران و عدم تعرض به آن تأکید دارند.
قرآن کریم به‌عنوان دستورالعمل زندگی مسلمانان رهنمودهای مختلفی را درباره عدم تفحص در زندگی دیگران و محترم شمردن حریم خصوصی آنان مطرح کرده است. بدیهی است که فضای مجازی امتداد زندگی واقعی انسان‌ها است و به همین دلیل رهنمودهایی که در قرآن کریم در مورد حفظ حریم خصوصی دیگران آمده است، درباره فضای مجازی هم صدق می‌کند.
جالب اینکه، حریم در فقه به معنای منع به کار رفته است، یعنی چیزی که نزدیک شدن به آن برای غیر صاحبش ممنوع است. در ارتباط با حفظ حریم خصوصی دیگران، آیه ۱۲ سوره حجرات می‌فرماید «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد از بسيارى از گمان‌ها بپرهيزيد كه پاره‌‌اى از گمان‌ها گناه است و جاسوسى مكنيد و بعضى از شما غيبت بعضى نكند آيا كسى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مرده‏‌اش را بخورد از آن كراهت داريد پس از خدا بترسيد كه خدا توبه‌پذير مهربان است».
در آیه فوق حتی تجاوز به حریم خصوصی دیگران در حد ظن و گمان نیز منع شده است و این موضوع نشان‌دهنده حساسیت دین مبین اسلام درباره حفظ حریم خصوصی دیگران است. به طور کلی در قرآن کریم ظن و گمان درباره دیگران، ورود به منزل دیگران بدون اجازه و استراق سمع که مصادیقی از حفظ حریم خصوصی دیگران به شمار می‌رود، برای مسلمانان ممنوع شده است.
در قرآن كریم به ضرورت رعایت حریم خانه دیگران تأکید شده است و حتی به شیوه ورود نیز اشاره شده است. خداوند متعال در آیات ۲۷ تا ۲۹ سوره مبارکه نور خطاب به اهل ایمان می‌فرماید «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ* فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فِيهَا أَحَدًا فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتَّى يُؤْذَنَ لَكُمْ وَإِنْ قِيلَ لَكُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْكَى لَكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ* لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ مَسْكُونَةٍ فِيهَا مَتَاعٌ لَكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَكْتُمُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد به خانه‌‏هايى كه خانه‌‏هاى شما نيست داخل مشويد تا اجازه بگيريد و بر اهل آن سلام گوييد اين براى شما بهتر است باشد كه پند گيريد* و اگر كسى را در آن نيافتيد پس داخل آن مشويد تا به شما اجازه داده شود و اگر به شما گفته شد برگرديد، برگرديد كه آن براى شما سزاوارتر است و خدا به آنچه انجام مى‌دهيد داناست* بر شما گناهى نيست كه به خانه‌‏هاى غيرمسكونى كه در آنها براى شما استفاده‌اى است داخل شويد و خدا آنچه را آشكار و آنچه را پنهان مى‌داريد مى‌داند».
در آیات فوق به دقت درباره نحوه ورود به خانه دیگران سخن به میان آمده است و این موضوع نشان‌دهنده اهمیت حریم خصوصی دیگران در قرآن کریم است.
از سویی دیگر، خداوند خواسته است كه انسان‌ها با اختیار و آزادی خویش، راه درست را انتخاب کنند. در این ارتباط در سوره کهف آیه ۲۹ آمده است« وَقُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنْ شَاءَ فَلْيُؤْمِنْ وَمَنْ شَاءَ فَلْيَكْفُرْ؛ بگو حق از جانب پروردگار شماست، هر كس بخواهد ایمان آورد و هر كس بخواهد كفر ورزد».
همان‌گونه که در آیه فوق مشاهده می‌شود، خداوند حتی نخواسته است در حد عقاید و اعتقادات به دیگران تجاوز شود و خواسته است که انسان‌ها بر اساس عقل و درک خودشان راه درست را انتخاب کنند.