چه کنیم گرفتار ظن محوری در شناخت سیره حضرت فاطمه (س) نشویم؟

با معرفت بلند و نگرش های نو می توان سیره اهل بیت (ع)  از جمله شخصیت حضرت زهرا (س) را بهتر متوجه شد. ببینید یکی از اشکالات کار ما این است که ما به لوازم آنچه می گوییم واقف نیستیم. سخن درباره معصومین (ع) مسلما حساسیت ها و ظرایف خود را دارد از جمله این که ببینی آیا مثلا این بعد از زندگی معصوم را بگویی بهتر است یا بعد دیگر. مشکل از ‌آن جا ناشی می شود که گاه منبری ها و خطبای ما می آیند و بی توجه به این لوازم و ظرافت ها هر کسی از ظن و پندار خود به این موضوع می پردازد. هرچقدر افراد چندوجهی و چندبعدی باشند این چالش کم رنگ تر می شود.  یک وقت این است که ما صرفا روی بُعدی از ابعاد حیات حضرت فاطمه زهرا (س) متمرکز می شویم در حالی که طرح آن بعد شاید در روزگار ما به آن صورت برای مخاطب جذابیتی نداشته باشد."

به گزارش واحد خبری کانون شیفتگان حضرت قائم (عج) به نقلاز شبستان ،  خانم ظهیری کارشناس موضوعات دینی و امور زنان را درباره شیوه مراجعه به سیره اهل بیت (ع) به ویژه واکاوی شخصیت و منزلت حضرت زهرا سلام الله علیها می خوانید.

پرسشی که گاه در میان محافل و افواه بیان می شود، درباره سطح انتظارات ما از بیان مجدد سیره اهل بیت علیهم السلام  -  حالا در این مناسبت ایام فاطمیه درباره سیره حضرت زهرا سلام الله علیها -  است. آیا ما هر سال باید انتظار شنیدن حرف تازه و معرفت افزایی درباره شخصیت و سیره حضرت زهرا داشته باشیم یا نه باید سطح انتظارمان را پایین بیاوریم؟ برخی این شبهه را مطرح می کنند که آنچه ما هر سال در این باره می نوشیم تکراری است اما این که این تکرار به سیره معصومین (ع) می رسد یا به شیوه ارائه البته قابل بحث است. دیدگاه تان را در این باره می فرمایید؟

سلام و درود ما به روح مطهر حضرت زهرای مرضیه سلام الله علیها در آستانه  شهادت و ایام فاطمیه. این پرسشی که مطرح فرمودید دو جانبه است. بخشی از سوال به این موضوع برمی گردد: آیا ما باید در آنچه که در تاریخ و بیان یا تراجم، تحت عنوان زندگینامه و شرح حال معصومین (ع) آمده، باید واکاوی جدیدی از حیث نگارش و بیان شأن و شکوه و منزلت معصومین داشته باشیم؟ این بخش اول قضیه است. آنچه به اجمال در این باره در نقل روایات و زندگینامه و سیره معصومین (ع) باید گفت نه تنها نباید هیچ تغییری انجام داد بلکه باید امانت دار خوبی باشیم، یعنی آنچه که مربوط به القاب  معصومین و وقایع نگاری و روزشمار تاریخ زندگی حضرات معصومین است نهایت دقت و امانت داری باید صورت گیرد.  برای مثال وقایع سال 10 هجرت را وقتی می خواهید بیان کنید نمی توانید آنچه که در این تاریخ روی داده به گونه ای دیگر بیان کنید و مثلا چیزهایی که نیست بگویید یا چیزهایی که هست کتمان کنید اما اگر از منظر تأویل بخواهید پرسش تان را مطرح کنید مسلما ما قائل به تأویل هستیم. شما می دانید که شیعه به تأویل اعتقاد دارد.

منظورتان از تأویل مشخصا در این جا چیست؟

منظورم این است که در اصل تاریخ سیره نهایت امانت داری باید صورت گیرد اما در تأویل دست ما باز است و می توان با ادبیات روز این وقایع را بیان کرد و تطبیق داد از حیث الگوها و عبرت ها با امروز و اقتضائات عصر ما.  به این معنا که می توان چیزی که از سیره اهل بیت به  ما رسیده به ویژه در متدولوژی، مشی و نگاه و نگرش معصومین (ع) با جریان های امروز و عکس العمل به وقایع اطراف تطبیق داد.

در واقع شما می فرمایید که اگر ما می خواهیم که بیان سیره اهل بیت (ع) از جمله حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها جذاب باشد و طراوت خود را برای مخاطب حفظ کند، یک نگاه ما باید به سیره باشد و نگاه دیگر ما به عصری که در آن زندگی می کنیم.

مسلما همین طور است. به هر حال فراموش نکنیم که ما در عصری دیگر زندگی می کنیم و اگر کسی به این تفاوت ها نگاه نکند، چه بسا در بیان سیره به گونه ای عمل کند که نتایج عکس بگیرد یا اولویت ها را مدنظر قرار ندهد بنابراین کسی که به تاریخ مراجعه می کند علاوه بر این که باید سیره شناسی قوی و تاریخ دان باشد و بتواند وقایع آن روز را به خوبی فهم کند در کنار آن نیازهای جامعه خودش را هم دریابد که الان به چه بخشی از این سیره بیشتر نیاز داریم یا فضای ذهنی مخاطب ما امروز چگونه است.  ما مسلما نیاز داریم که سیره اهل بیت (ع) از جمله حضرت زهرای مرضیه با تطبیق با وقایع امروز بیان شود. امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه تطهیر که می فرمایبد: "وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِکَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلي‏ نِساءِ الْعالَمين" ، بیان می دارند "الأئمه علیهم السلام، من ولایتهم من دخل فیها دخل فی بیت النبی صلی الله علیه و آله". این یعنی هر کسی که ائمه را که از رجس و ناپاکی به دور هستند مراد و الگوی خود قرار دهد در ولایت آن ها وارد می شود و از ناپاکی ها به دور می ماند.  خب ما باید این ها را برای جوان ها تبیین و روشن کنیم که حقیقتا بدانند که معصومین ما به ویژه حضرت زهرای مرضیه (س) چه ویژگی هایی داشتند که آنها را تطهیر کرده بود و از آلودگی مبرا بودند.  

این نیست که ما باورمند به این آیات نباشیم اما موضوع این جاست که این ها دقیق تبیین و روشن نمی شود و نسبت ها گاه مبهم و گنگ می ماند. قبول دارید؟

دقیقا همین طور است. این که که زهرای مرضیه (س)، سیده نسا العالمین می شود نه برای شبه جزیره نه برای سال های آغازین اسلام و نه در یک جغرافیای خاص که برای همه زمان ها خداوند حضرت را پاک و مطهر کرده بودند که همه زن ها به او اقتدا کنند و رو بیاورند اما بیان این ها ظرافت هایی می خواهد که گاه ما بی توجه به آن هستیم.

چطور می توان به این ظرافتی که اشاره می کنید رسید؟

با معرفت بلند و نگرش های نو. ببینید یکی از اشکالات کار ما این است که ما به لوازم آنچه می گوییم واقف نیستیم. سخن درباره معصومین (ع) مسلما حساسیت ها و ظرایف خود را دارد از جمله این که ببینی آیا مثلا این بعد از زندگی معصوم را بگویی بهتر است یا بعد دیگر. مشکل از ‌آن جا ناشی می شود که گاه منبری ها و خطبای ما می آیند و بی توجه به این لوازم و ظرافت ها هر کسی از ظن و پندار خود به این موضوع می پردازد.

خب از این اتفاق که گریزی نیست.

بله اما هرچقدر افراد چندوجهی و چندبعدی باشند این چالش کم رنگ تر می شود.  یک وقت این است که ما صرفا روی بُعدی از ابعاد حیات حضرت فاطمه زهرا (س) متمرکز می شویم در حالی که طرح آن بعد شاید در روزگار ما به آن صورت برای مخاطب جذابیتی نداشته باشد.

مثال می زنید؟

فرض کنید مثلا ما می گوییم که حضرت زهرای مرضیه (س) خودش را از یک نابینا می پوشانند. خب این عالی است و نکات تربیتی هم دارد اما چگونه و چطور و برای چه مخاطبی. این نگاه حداکثری به حجاب و عفاف شاید برای بسیاری از مخاطبان امروز ما جذابیت نداشته باشد و آن ها این موضع را فهم نکنند و شاید حتی دافعه هم ایجاد کند.

اما مثلا شما تشخیص می دهی که از بُعد انفاق ورود کنید بهتر به نتیجه می رسید.  این که چطور حضرت ایثارگرانه و با تمام وجود انفاق می کند، نه این که بخشی از اموال خود را ببخشد یا‌ آن قسمتی که به آن نیاز ندارد. ما به هر حال ظرفیت های وجودی مان محدود است و نمی توانیم به بلندای معرفت معصومین (ع) برسیم اما به تعبیر معروف "آب دریا را اگر نتوان کشید / هم به قدر تشنگی باید چشید." مثل زهرا شدن سخت است اما یک بُعد را می توانی از حضرت بگیری، بُعدی که امروز بیشتر برای جامعه و آدم ها فوریت دارد، بعدی که امروز در آن خلا بیشتری حس می کنیم.  مثل بُعد انفاق یا بعد مادری یا بعد حضور اجتماعی. ممکن است برای کسی بیشتر آن بُعد اجتماعی مهم باشد خب ما باید این بعد را بیشتر برای این فرد باز کنیم.

اما اگر ما صرفا خودمان را در یک بُعد زندگی حضرت خلاصه کنیم و دایم آن را تکرار کنیم انگار که تاریخ ایستایی دارد و آن پویایی زندگی معصومین را به این روش ما از بین می بریم و این احساس که شما می گویید امروز در جامعه وجود دارد به وجود می آید.  خیلی از مسایل زندگی حضرت فاطمه زهرا (س) برای امروز ما نیست اما ساده زیستی حضرت که هست. بسیاری از وجوه اخلاقی حضرت به ما نرسیده و ما از آن بی بهره ایم اما آن بعدی که به ما رسیده دست کم می توانیم روی آن بعد متمرکز شویم.