۱۰ خصلت که عقل انسان را کامل می کند

به گزارش واحد خبری کانون شیفتگان حضرت قائم (عج) به نقل از حوزه ، حضرت آیت الله مظاهری در پیامی به همایش ملّی اخلاق کاربردی در سیرۀ ائّمۀ اطهار(ع) با تأکید بر آموزه‌های رضوی، تصریح کرد: در جهان معاصر، اگرچه بی‌تردید علم و فنّاوری در همۀ ابعاد و جوانب به پیشرفت‌های حیرت‌انگیزی دست‌یافته، امّا به همین میزان، در این دنیای جدید، حتّی زندگی ظاهری آدمی هم در اثر پشت کردن به اخلاق، دست‌خوش خطرات بزرگی نظیر آسیب‌های آب و هوا و محیط‌زیست و انواع بیماری‌های مختلف قرار گرفته است.

معظم له همچنین با اشره به نیاز بشر به اخلاق و زندگی اخلاقی در روزگار پرتلاطم معاصر، به تبیین 10 خصلت که باعث کامل شدن عقل انسان می شود پرداخت.

متن پیام این مرجع تقلید در ادامه می آید:

بِسْمِ  اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم

قال‌الله سُبحانه و تَعالی:

«وَ جاءَ مِنْ أَقْصَا الْمَدينَةِ رَجُلٌ يَسْعى‏ قالَ يا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلينَ، اتَّبِعُوا مَنْ لا يَسْئَلُكُمْ أَجْراً وَ هُمْ مُهْتَدُونَ، وَ ما لِيَ لا أَعْبُدُ الَّذي فَطَرَني‏ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ»

6برگزاری همایش ملّی اخلاق کاربردی در سیرۀ ائّمۀ اطهار«علیهم‌السّلام» با تأکید بر آموزه‌های رضوی«علیه‌السّلام»، در دانشگاه اصفهان را ارج نهاده و از اهتمام شایستۀ همۀ مسئولان و میهمانان گرامی این همایش، به سهم خود، قدردانی می‌نمایم و نکاتی چند را در این فرصت کوتاه یادآور می‌شوم:

1) حاجت و نیاز مؤکّد بشر به اخلاق و زندگی اخلاقی در روزگار پرتلاطم معاصر از یک‌سو، و صعوبت و دشواریِ مضاعفِ التزام به اخلاق و اخلاقی زیستن در این روزگار پرفریب از سوی دیگر، دو مطلب بسیار مهمّ است که به ویژه جمع آن، هر انسان فکور و فرهیخته‌ای -که دغدغۀ انسان و انسانیّت در شمار دلواپسی‌های فکری و ذهنی اوست- را به تأمّل و چاره‌اندیشی وا می‌دارد که در این وضعیّت خطیر و پیچیده، چه باید کرد؟

در جهان معاصر، اگرچه بی‌تردید علم و فنّاوری در همۀ ابعاد و جوانب به پیشرفت‌های حیرت‌انگیزی دست‌یافته است، امّا به همین میزان، در این دنیای جدید، حتّی زندگی ظاهری آدمی هم در اثر پشت کردن به اخلاق، دست‌خوش خطرات بزرگی نظیر آسیب‌های آب و هوا و محیط‌زیست و انواع بیماری‌های مختلف قرار گرفته است. این آسیب‌ها عمدتاً نتیجه و ره‌آورد مصرف‌زدگی، تجمّل‌گرایی، اسراف، اتراف و تبذیر ماست که همۀ اینها از بزرگترین صفات یا افعال رذیلۀ اخلاقی است.

از سوی دیگر، امیال بی‌پایان آدمی در دنیای مدرن نیز به مدد پیشرفت و توسعۀ علوم و دانش‌های بشری، امکان فعلیّت یافتن بسیار بیشتری پیدا کرده است، در حالی‌که در دنیای گذشته، اساساً بسیاری از این امیال و اهواء، در ذهن و ضمیر آدمیان ایجاد نمی‌شد.

2) اینک و در این شرایط ویژه که حاجت انسان در جهان معاصر به اخلاق، افزون‌تر از گذشته است و البتّه التزام و تعهّد به اخلاق نیز، دشوارتر از قبل شده است، چه باید کرد؟

بی‌شک، تنها راه نجات ما، بازگشت آگاهانه و صادقانه به اخلاق است. امّا برای این رجوع و بازگشت باید:

اولاً: بحث‌های نظری و پژوهش‌های علمی در ساحت بزرگ اخلاق، در قالب‌های مختلف نظیر همین همایش و سایر برنامه‌های فکری و علمی، گسترش یابد؛

ثانیاً: برنامه‌ها و اقدامات تعلیمی و آموزشی در زمینۀ اخلاق خصوصاً اخلاق و هنر زندگی، در تمامی سطوح مختلف تعلیم و تربیت، از آموزش و پرورش گرفته تا دانشگاه‌ها و مؤسّسات آموزش عالی و حوزه‌های علمیّه و سطوح مختلف اجتماع، به نحو کاملاً دقیق و کار‌آمد، لحاظ و اجراء گردد؛

و ثالثاً: مجموعۀ مسئولان و دستگاه‌های حکومتی، چه در مقام سیاست‌گذاری‌های عمومی و اختصاصی و نیز برنامه‌ریزی‌های گوناگون و چه در مقام اجراء و عمل و رفتار، پاس اخلاق را بدارند و حریم محترم آن را با تمام وجود، به شایستگی، صیانت و حفاظت نمایند.

3) اخلاق کاربردی به عنوان شاخه‌ای با اهمیّت از علم اخلاق، با نظریّه‌پردازی و به کار بستن آموزه‌ها و نظریّه‌های اخلاقی در حوزه‌های خاص همانند خانواده، تعلیم و تربیت، سیاست، تجارت و اقتصاد، پزشکی و بهداشت و درمان، محیط زیست، ارتباطات و رسانه، و ده‌ها نظایر اینها، درصدد حلّ و فصل اشکالات نظری و مشکلات عملی آن حوزه‌هاست؛ و بدین سبب از اهمیّت فوق‌العاده‌ای برخوردار است و گسترش و تعمیق و نهادینه‌سازی آن می‌تواند به بهبود و تعالی روحانی آدمیان و در نتیجه به سعادت و نجات جامعۀ انسانی بیانجامد.

خصوصاً در برخی از حوزه‌ها نظیر خانواده، به عنوان اوّلین و کوچک‌ترین نهاد اجتماعی که در جهان معاصر، با بحران‌های اخلاقی متعدّدی روبروست و حتّی در کشورهای اسلامی و در کشور خود ما که مدّعی حکومت بر پایۀ دین و ارزش‌های اسلامی هستیم، شرایط مناسب و مقبولی را پشت سر نمی‌گذارد. افزایش سنّ ازدواج و نیز افزایش چشم‌گیر طلاق و آسیب‌های خانمان‌سوزِ پس از آن و همچنین عدم آگاهی از مهارت‌های اوّلیۀ زندگی زناشوئی و تربیت فرزند و نظایر اینها، معضلات بزرگی هستند که بنیان و اساس نظام خانواده را به شدّت تهدید می‌کند و آن را در معرض آسیب‌ها و آفت‌های جبران ناشدنی قرار می‌دهد.

و یا حوزۀ سیاست که آن نیز در دنیای جدید، تبدیل به حوزه‌ای پرتلاطم و کارزاری آکنده از فریب و سالوس و نیرنگ و حق‌کشی و تهمت و غیبت و شایعه و افترا گشته است.

معضلات متنوّع و متکثّر حوزه‌های دیگر، نظیر اقتصاد و تجارت یا ارتباطات و رسانه نیز دست کمی از این دو حوزۀ اخیر ندارد. اخلاق کاربردی، می‌کوشد و البته می‌تواند این تنگناها و مشکلات را به خوبی در مقام نظر، شناسایی و بررسی نماید و در مقام عمل، راه اصلاح و عبور از آنها را به ما بیاموزد، مشروط بر آنکه اراده‌ای واقعی برای صلاح و سداد از سوی ما آدمیان وجود داشته باشد، که هم این آموزه‌ها را با صداقتِ هرچه تمام‌تر بپذیریم و هم با جدیّت هرچه تمام‌تر به‌کار بندیم.

4) قرآن و عترت به عنوان دو منبع جوشان و سرآمدِ دینی، بیش از هرچیز دیگر، بر اخلاق تأکید ورزیده‌اند و اساساً باید این دو منبع را کارخانۀ آدم‌سازی بدانیم و با تکیه بر آموزه‌ها و تعالیم بلند و زندگی‌ساز آنها، راه‌های طی نشده در ساحت بزرگ اخلاق را بشناسیم و بپیمائیم.

در این مجال کوتاه و با توجّه به اینکه در این همایش، بنا، بر تأکید برآموزه‌های رضوی«علیه‌السلام» بوده است، به‌عنوان «ختامه مسک» بیانی بلند و جامع از آن امام همام -که یک منشور مختصر و مفید اخلاقی است- را به همۀ شما میهمانان گرامی این همایش ملّی، اهداء می‌نمایم و از خداوند رحمان و رحیم، توفیق التزام و عمل به این تعلیمات حیات‌بخش و انسان‌ساز و جامعه‌پرداز را مسألت می‌کنیم:

قال الامام الرضا سلام‌الله‌علیه:

لَا يَتِمُ‏ عَقْلُ‏ امْرِئٍ مُسْلِمٍ حَتَّى تَكُونَ فِيهِ عَشْرُ خِصَالٍ:

الْخَيْرُ مِنْهُ مَأْمُولٌ، وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ، يَسْتَكْثِرُ قَلِيلَ الْخَيْرِ مِنْ غَيْرِهِ، وَ يَسْتَقِلُّ كَثِيرَ الْخَيْرِ مِنْ نَفْسِهِ، لَا يَسْأَمُ مِنْ طَلَبِ الْحَوَائِجِ إِلَيْهِ، وَ لَا يَمَلُّ مِنْ طَلَبِ الْعِلْمِ طُولَ دَهْرِهِ، الْفَقْرُ فِي اللَّهِ أَحَبُّ إِلَيْهِ مِنَ الْغِنَى، وَ الذُّلُّ فِي اللَّهِ أَحَبُّ إِلَيْهِ مِنَ الْعِزِّ فِي عَدُوِّهِ، وَ الْخُمُولُ أَشْهَى إِلَيْهِ مِنَ الشُّهْرَةِ؛

ثُمَّ قَالَ علیه‌السلام: الْعَاشِرَةُ وَ مَا الْعَاشِرَةُ؟

قِيلَ لَهُ: مَا هِيَ؟

قَالَ علیه‌السلام: لَا يَرَى أَحَداً إِلَّا قَالَ هُوَ خَيْرٌ مِنِّي وَ أَتْقَى.

إِنَّمَا النَّاسُ رَجُلَانِ رَجُلٌ خَيْرٌ مِنْهُ وَ أَتْقَى وَ رَجُلٌ شَرٌّ مِنْهُ وَ أَدْنَى، فَإِذَا لَقِيَ الَّذِي شَرٌّ مِنْهُ وَ أَدْنَى، قَالَ: لَعَلَّ خَيْرَ هَذَا بَاطِنٌ وَ هُوَ خَيْرٌ لَهُ وَ خَيْرِي ظَاهِرٌ وَ هُوَ شَرٌّ لِي؛ وَ إِذَا رَأَى الَّذِي هُوَ خَيْرٌ مِنْهُ وَ أَتْقَى، تَوَاضَعَ لَهُ لِيَلْحَقَ بِهِ.

فَإِذَا فَعَلَ ذَلِكَ، فَقَدْ عَلَا مَجْدُهُ وَ طَابَ خَيْرُهُ وَ حَسُنَ ذِكْرُهُ وَ سَادَ أَهْلَ زَمَانِهِ.

ایشان می‌فرمایند:

عقل و خرد انسان مسلمان کامل نمی‌شود مگر آنکه ده خصلت در او باشد:

1-  از او امید خیر و درستی باشد.

2 -  مردمان از شرّ او ایمن باشند.

3- خیر و درستیِ اندکِ دیگران را زیاد بشمارد.

4- خیر و درستیِ بسیار از سوی خود را اندک انگارد.

5- هرچه از او بخواهند به ستوه نیاید و دلتنگی نکند.

6- در طول عمر خود از طلب دانش خسته نگردد.

7- احتیاج و فقر به خداوند را از توانگری، خوش‌تر بداند.

8- خواری و فروتنی در برابر خداوند را بهتر از عزّت در نزد دشمن خداوند، دوست بدارد.

9- گمنامی برای او دل‌انگیز‌تر از شهرت و نامداری باشد.

سپس آن حضرت فرمودند: و دهم! و چیست آن خصلت دهم؟

پرسیدند: چیست؟

و آن حضرت پاسخ فرمود:

- هیچ‌کس را ننگرد مگر آنکه بگوید: او از من بهتر و پرهیزکارتر است.

بی‌گمان مردمان بر دو گونه‌اند: کسانی که بهتر و پرهیزکارتر از اویند، و کسانی که از او بدتر و پست‌ترند.

پس اگر کسی را ببیند که از او پست‌تر و بدتر است، بگوید: شاید باطن این شخص بهتر باشد و خوبی او -که این خوش‌باطنی است- برای او بهتر است، اما خوبی من آشکار است و همین آشکار بودن خوبی من بدتر است.

و اگر کسی را ببیند که از او بهتر و پرهیزکارتر باشد، نسبت به او فروتنی ‌کند تا به مقام او برسد؛

و چون چنین کرد، مجد و شکوهش والا شود و خیر و درستی‌اش پاکیزه گردد و یاد و نامش نیکو شود و بر مردم زمانه و روزگارش، سروری و سیادت کند.

از خداوند تعالی دستیابی به این مقامات والای اخلاقی را با همۀ جان و دل، خواستاریم.  والسّلام علیکم و رحمة‌الله و برکاته.

 حسین‌المظاهری

9 / جمادی‌الثّانی / 1439

7 / اسفند / 1396